Mukâtil b. Süleyman’ın Yaşadığı Coğrafyanın Tefsirine Olan Etkisi

Abstract

Öz Bu makalede Mukâtil b. Süleyman’ın (ö. 150/767) tefsirindeki tevhid vurgusu incelenmekte ve söz konusu vurgunun gerekçesi ortaya konmaktadır. Tefsirdeki tevhid vurgusunun genel itibarıyla iki türde tezahür ettiği tespit edilmektedir. Bunlar müfessirin lafızlara doğrudan tevhid anlamı verdiği ve dolaylı olarak tevhide hamlettiği kısımlardır. Mukâtil’in tevhid temasını, tefsirinin temel konularından biri haline getirdiği anlaşılmaktadır. Makalede müfessirin doğup büyüdüğü coğrafyada hâkim olan dinî kültürün onu tevhid vurgusuna sevk ettiği iddia edilmektedir. Mukâtil’in memleketi Belh, İslam fetihlerinden önce Budizm’in önemli uğrak noktalarından biridir. Nevbahâr gibi meşhur Budist tapınağının Belh’te bulunması, bu tapınaktaki putların çeşitli mücevherlerle süslenmesi ve Çinli Budist seyyah ve hacıların dinî ve ilmî gayelerle burayı ziyaret etmeleri Belh ve Budizm ilişkisini gösteren verilerdir. Müslüman müellifler nezdinde Budizm, tevhidin karşıtı olan şirke tekabül etmektedir. Mukâtil’in yaşadığı çağda o coğrafyada Budist etkiler varlığını sürdürmektedir. Müfessirin tevhid vurguları, bu arka plan bilgisiyle anlaşılır hale gelmektedir. Makalede tefsir muhtevasını şekillendiren bir unsur olması hasebiyle coğrafyanın etkisini göstermek amaçlanmaktadır. Araştırmada metin analizi yöntemi kullanılmıştır.