«Ալքիմիական փոխակերպման» գաղափարագեղագիտական համակարգը Վահագն Դավթյանի «Ծիրանի ծառ» պիեսում

Abstract

Վ. Դավթյանի՝ համեմատաբար քիչ ուսումնասիրված «Ծիրանի ծառ» պիեսի գաղափարաբովանդակային արտաքին շերտի տակ խորհրդապատկերային համակարգերի և ենթահամակարգերի ուսումնասիրության շնորհիվ հնարավոր է տեսնել «ալքիմիական փոխակերպման» լայն և խոր ենթատեքստ: Միջնադարյան Հայաստանի բներանգային նկարագրի ապահովմանը ծառայող պարզ կերպարներից զատ պիեսում առկա է ալքիմիական բավականին խոր գիտելիք՝ ոսկու ստացմանը ծառայող նյութերի գաղտնագրված անուններ, որոնք հեղինակը որևէ կերպ չի բացատրում, և դրանց ընկալումը բացառապես հնարավոր է մասնագիտական գրականության օգնությամբ, ոսկու ստացման փուլերից մի քանիսի՝ խիստ հատկանշական նկարագրություն, հայ ալքիմիկոսի անվան ընտրության հարցում գիտակի դիրքորոշում, Աղամոս-Քրիստոս ընդգծված զուգահեռի միջոցով բացահայտվող եվրոպական ալքիմիայի պատմության և տեսության իմացություն: Դրա վկայությունն է պիեսի՝ «արհեստականորեն» ծանրաբեռնումը խորհրդավոր սիմվոլներով ու կերպարներով: Դրանք իրենց անհակասական բացատրությունն են ստանում ալ-քիմիական փոխակերպումների տեսության լույսով դիտարկելու դեպքում՝ ընդսմին ենթադրելով, որ պիեսի հեղինակը քաջածանոթ է եղել դրան։ Միֆաքննադատական, կառուցվածքային-նշանագիտական մեթոդներով, կրոնափիլիսոփայական, գնոստիկական տեսությունների նկատառումով և այսու միջգիտակարգային մոտեցումով կատարված ուսումնասիրության նորույթը և արդիականությունը պայմանավորված են ընտրված նոր դիտանկյան ընձեռած հնարավորություններով: Դրանց շնորհիվ Դավթյանի քիչ ուսումնասիրված երկը մեկնաբանվել է նորովի: Under the ideological and artistic outer layer of V. Davtyan’s relatively little-studied play "Apricot Tree", due to a deep study of symbolic and figurative systems and subsystems, one can see a wide and multi-layered context of the "alchemical transformation"․ In addition to simple images that provide a description of the flavor of medieval Armenia, the play contains a rather deep alchemical knowledge – the names of substances encoded and not explained by the author in any way, from which gold is "obtained"։ understanding these names is possible only with the help of special literature; an accurate alchemical description of the phases by which gold is "obtained"; the manifestation of professional knowledge in choosing the name of an Armenian alchemist; the knowledge of the history of European alchemy and its theory, which is manifested in the emphasized parallel of Achamos-Christ․ Evidence of this is the "artificial" cluttering of the play with mysterious symbols and images. All these symbols and images receive their consistent explanation if they are considered in the light of the theory of alchemical transformations, at the same time assuming that the author of the play was well acquainted with it․ The novelty and relevance of this research, which is accomplished by mythocritical and structural-semiotic methods, taking into account religious and philosophical gnostic teachings and, consequently, an interdisciplinary approach, are due to the possibilities provided by a new point of view․ According to them, a new interpretation of Davtyan's little-studied work has been given․ Благодаря изучению символических и образных систем и подсистем сравнительно малоизученной пьесы В․ Давтяна «Абрикосовое дерево», под идейно-художественным внешним слоем можно увидеть широкий и многослойный контекст «алхимической трансформации»․ Кроме простых образов, которые обеспечивают описание колорита средневековой Армении, в пьесе содержится довольно глубокое алхимическое знание – кодированные и автором никак не объясненные имена веществ, из которых «получается» золото: понимание этих имен возможно исключительно с помощью специальной литературы; точное алхимическое описание фаз, чередованием которых «получается» золото; проявление профессиональных знаний в деле выбора имени алхимика-армянина; знание истории европейской алхимии и ее теории, которое проявляется в подчеркиваемой параллели Ахамос-Христос․ Свидетельством этого является «искусственное» загромождение пьесы таинственными символами и образами. Все эти символы и образы получают свое непротиворечивое объяснение, если их рассматривать в свете теории алхимических трансформаций, вместе с тем предполагая, что автор пьесы был хорошо знаком с ней․ Новизна и актуальность данного исследования, которая совершена мифокритическим и структурно-семиотическим методами, с учетом религиозно-философских гностических учений и, следовательно, междисциплинарным подходом, обусловлены предоставляемыми возможностями новой точки зрения․ Благодаря им дана новая интерпретация малоизученного произведения Давтяна․