TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA YER ALAN ANLATISAL METİNLERDE OKUR EMPATİSİNİ YÖNLENDİREN DİLSEL GÖRÜNÜMLER

Abstract

Anlatılar, kurmaca karakterin bilincinin okur tarafından algılanması ve duygularının yansılanmasında okura simüle edilmiş deneyimler sunar. Anlatısal metinler bu özellikleriyle benzer deneyimleri yaşamayan bireyler arasında ortaklık kurarak sosyal, bir başkasının zihnini anlayabilmede ise duygusal gelişimi destekleyecek önemli bir eğitsel araç niteliği kazanırlar. Metin ve okur arasındaki etkileşimin bir parçası ve kurmaca metinle ilişki kurma deneyiminin psikolojik mekanizmalarından biri olarak tanımlanan anlatı empatisi, metindeki çeşitli dilsel yapılar ve kullanımlarla desteklenmektedir. Anadili eğitiminin hedeflerinden biri de duyguları ilişkilendirme, düzenleyebilme, sosyal anlayış geliştirme gibi becerileri kapsayan duyuşsal alanın gelişimidir. Bu doğrultuda, mevcut çalışmada Türkçe eğitiminin temel ders materyallerinden biri olan Türkçe ders kitabında yer alan kurmaca anlatı metinlerinin okurda empati gelişimini desteklemesi bakımından incelenmesi hedeflenmiştir. Çalışmada Türkçe 5. sınıf ders kitabında yer alan kurmaca metinlerdeki anlatıcı tipolojisi, zihinsel eylemler ve metafor kullanımı sıklık, çeşitlilik ve bağlamsal izlekleri bakımından betimlenmiştir. Ayrıca çalışmada ders kitabındaki okuru empati yapmaya yönlendiren etkinliklere de odaklanılmıştır. Bulgular, Türkçe ders kitabındaki kurmaca metinlerde üçüncü kişi anlatıcının, biliş, duygu ve algı olarak sınıflandırılan zihinsel fiillerde duygu fiillerinin ve diğer karakterlerin zihinsel durumlarını betimlemeye yönelik metaforların sıklığının yüksek olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, okuma etkinliklerinde okuru karakterle empati yapmaya yönlendiren öz referans sorularının ve dolaylı stratejilerin kullanıldığı izlenmiştir.