Wdrażanie idei przesiedlenia uchodźców jako stałego rozwiązania w globalnym systemie ochrony uchodźców (1921–1946)

Abstract

We współczesnych debatach istnieje wiele podejść do rozwiązywania problemów milionów uchodźców i osób ubiegających się o azyl. Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców wyróżnia trzy trwałe rozwiązania kwestii uchodźczej. Pierwszym z nich jest dobrowolna repatriacja, drugim lokalna integracja, a ostatnim przesiedlenie do kraju trzeciego, gdy powrót do domu lub pozostanie w kraju przyjmującym nie są możliwe. Celem niniejszego artykułu jest próba odpowiedzi na dwa ogólne pytania. Po pierwsze: w jakich okolicznościach społeczność międzynarodowa włączyła koncepcję przesiedlenia do rozwijającego się systemu ochrony międzynarodowej w latach 1921–1946? Po drugie: czy operacjonalizacja tej koncepcji pozwala uznać przesiedlenia za realny i skuteczny instrument współczesnego modelu międzynarodowej ochrony uchodźców, a w szczególności za środek służący osiąganiu trwałych rozwiązań sytuacji uchodźczych? W badaniu wykorzystano metodę historycznoprawną. Pozwoliła ona na ustalenie, jakie wydarzenia historyczne odegrały kluczową rolę w rozwoju instytucji przesiedleń, jakie elementy danej rzeczywistości polityczno-ustrojowej determinowały jej model normatywny i sposób stosowania oraz jaki kształt instytucja ta przybrała w historycznych punktach zwrotnych – takich jak pierwsza i druga wojna światowa, a także zimna wojna. Powyższe ustalenia opierają się na stanowiskach prezentowanych przez wiodące międzynarodowe organizacje humanitarne zajmujące się problemem uchodźczym i sposobami sobie z nim radzenia. Należały do nich: komisje i komitety Ligi Narodów oraz Międzyrządowy Komitet ds. Uchodźców, następnie zaś Administracja Narodów Zjednoczonych ds. Pomocy i Odbudowy oraz Międzynarodowa Organizacja Uchodźców.Artykuł podzielony jest na dwie części. Pierwsza obejmuje okres Ligi Narodów i najwcześniejsze próby wdrożenia idei przesiedleń jako trwałego rozwiązania trudnej sytuacji uchodźców; druga dotyczy inicjatyw mających na celu rozwiązanie problemu uchodźców i wysiedleńców po zakończeniu drugiej wojny światowej.