Spor Ayakkabılarının Gelişimi ve Spordaki Etkileri

Abstract

Spordaki başarıyı etkileyen en önemli etkenlerden biri spor ayakkabılardır. Spor ayakkabılarının özellikle ergonomi ve performansa dayalı tasarımı, sporcuların başarısını önemli ölçüde etkilediğinden önemli bir araştırma ve çalışma alanıdır. Bu çalışmanın amacı spor ayakkabıların gelişimi ve spordaki etkilerinin araştırılmasıdır. Sosyal, kültürel, ekonomik ve teknolojik gelişmeler spor ayakkabıların değişim ve dönüşümünde etkili olmuştur. Antik Yunan olimpiyatlarında sandaletlerle başlayan spor ayakkabı yolculuğu günümüzde her branşa uygun ayakkabı üretilmesine kadar gelmiştir. Günümüzdeki spor ayakkabıların ilk temeli hevea ağacının öz suyundan elde edilen lateksin bulunmasıyla atılmıştır. 1860’lı yıllarda kauçuk tabanlı, sayası kanvas kroket sandaletler kullanılmasıyla yaygınlaşmaya başlamış 1917 yılında Marquis M. Converse tarafından ilk basketbol ayakkabılarının piyasaya sürülmesiyle hızlanmıştır. 14 bin yıllık ayakkabı tarihi sürecinin son 200 yıla yakın döneminde tenis ayakkabıları ile başlayan spor ayakkabıların ortaya çıkışı günümüzdeki marka ve modellerin oluşmasına büyük katkılar sağlamıştır. Özellikle ünlü sporcuların spor ayakkabı markalarının reklam yüzü olmaları spor markalarına ve ayakkabılara statü ve sembol değeri de katmaktadır. Ancak ergonomi ve performans her zaman ön planda olmuştur. Spor ayakkabılarının tasarlanmasında ve üretiminde konfor, yaralanmayı önleme, yol tutuşu ve performans en önemli dört kriterdir. Spor ayakkabılarının ağırlığının az olması ise enerji kullanımının verimliliği açısından ergonomik tasarımların önemini ortaya koymaktadır. 2020 Tokyo olimpiyatlarında da koşu esnasında “doping ayakkabı” olarak adlandırılan bazı ayakkabıların atletlerin havada kalış süresini ve adım uzunluğunu artırarak adım frekansını azaltması sporcu performansını olumlu yönde etkilemiş olmasından dolayı bazı modellerin yasaklanmasına sebep olmuştur. Bu gelişmeler spor ayakkabılarının spordaki etkilerinin önemli bir konu olduğunu göstermektedir. Literatür incelendiğinde spor ayakkabı sektörünün olimpiyat, dünya şampiyonaları ve uluslararası turnuvalardan önemli ölçüde etkilendiği görülmektedir. Bu faaliyetler ayakkabı sektörünü teknolojik açıdan değişmesine ve gelişmesine neden olmaktadır. Ayrıca spor ayakkabıları atletlerin performansını artırmada en etkili ekipmandır. Dolayısıyla işlev ve ergonomiye yönelik tasarımların sporcunun ihtiyacına göre belirlenmesi oldukça önemlidir. Spor ayakkabılarında yapılan her iyileştirme faaliyeti, sporcuyu bir adım öne taşımaktadır ki bu da sporcuların performansını dolayısıyla başarısını olumlu yönde etkilemektedir. Sonuç olarak özellikle dünya genelinde yapılan sportif faaliyetlerin, ergonomik tasarıma uygun spor ayakkabılarının üretimine katkı sağladığı ve sporcuların tercih ettikleri ayakkabıların performansını önemli ölçüde artırdığı sonucunu ortaya çıkarmıştır. Ayrıca 2026 yılına kadar spor ayakkabı sektörünün %27.3 oranında büyümesi beklenmektedir. Bu artışın önemli kısmının koşu ayakkabılarında olması spor ayakkabı sektörünün bilimsel açıdan gelişmesinin önemli etkilerinden olacaktır. Özellikle dünya genelinde yapılan sportif faaliyetlerin ergonomik tasarıma uygun spor ayakkabılarının üretimine katkı sağladığı ve sporcuların tercih ettikleri ayakkabıların performansını önemli ölçüde artırdığı sonucunu ortaya çıkarmıştır.