Harezm Kültüründe Kutsal Koku ve Duman: Tütsü

Abstract

Ateşin keşfinden sonra doğada bulunan reçineler, otlar, ağaç kabukları, baharatlar gibi daha pek çok maddenin insan tarafından ateşle birleştirildiği ve bu keşfin akabinde mistik anlamlar yüklenerek ritüellerde kullanılmaya başlandığı ifade edilebilir. Tütsü, güzel koku elde etmenin ve odaklanma sağlamanın çok daha ötesinde Tanrı ile insan arasında iletişimi sağlamak, ruhsal varlıkları davet etmek ya da kovmak gibi çeşitli ritüellerin ve büyüsel uygulamaların ana unsuru olmuştur. Koku, duman ve ateş ile bağlantılı olan tütsünün şekillenmesinde ise dönem, coğrafya, inanç ve kültür belirleyici birer unsur olarak kabul edilebilir. Bu çalışmada bu noktadan hareketle, Özbekistan’ın Harezm bölgesindeki tütsü yakma geleneği incelenmiştir. Makalede, Harezm halkının kullandığı tütsü maddeleri, bu maddelerin hem Harezm’deki hem de diğer inanç ve kültürlerdeki yeri, bölgede tütsünün kullanım alanları ve ritüellerdeki işlevi, ritüellerde ya da büyüsel uygulamalarda tütsü yakan kişiler ve tütsü yakma amaçları belirlenerek değerlendirildi. Bu çalışmanın verilerini ise Harezm bölgesinde 2021-2022 yıllar arasında yaptığım alan araştırmasında elde ettiğim veriler ile literatürde bu bağlamda kaleme alınmış yazılı kaynaklar oluşturmaktadır.