Bellek, Tarih ve Siyaset: Walter Benjamin’in Tarih Metodolojisi

Abstract

Benjamin’in tarih felsefesi şimdiki zaman, tarih, bellek ve siyaset kavramları arasında kendine özgü bağlantılar kuran eleştirel bir çabadır. Benjamin, tarihsicilik (historicism) olarak adlandırılabilecek geleneksel tarih görüşünü, tarihsel bilginin hakikatine ilişkin benimsediği yöntem bakımından eleştirmektedir. Kavram eksenli bir tarih görüşü yerine deneyimi temel alan bir yöntemle tarih düşüncesinde yeni bir perspektif değişimini savunan Benjamin, modern tarih yazımını monad, diyalektik imge, takımyıldızı gibi estetik kategoriler ile tanıştırır. Benjamin, tarihi deneyimden hareketle düşünmeye çalışır. Deneyim bilgisine soyutlama ve genelleştirme yoluyla ulaşmak ya da deneyimin kavrama tabi kılınması; deneyimin üretildiği bağlamın gözden kaybolması anlamına gelmektedir. Nitekim felsefe tarihinde maddi yaşam ve zihinsel yaşam arasında bir ayrım yapılırken; maddi, somut, pratik deyim alanı, düşünce evreni karşısında değersizleştirilmiştir. Benjamin, Dilthey’den itibaren yaşam filozoflarının da şiire, saflıkla özdeşleştirilen doğaya ve mitoslara göndermede bulunarak, hakiki deneyime ulaşmaya çalıştıklarını söyler. Bu makale, Benjamin’in zamansallık ve tarihyazımı düşüncesi bağlamında deneyime dayanan bir tarihsellik fikrine nasıl ulaşılabileceğini göstermeyi amaçlıyor. Tarihi, deneyim kavramının ışığında düşünmek; güç ve iktidar ilişkilerini vurgulayan, maddi ve somut çıkarların bilgisi üzerinde yapılanmış, tarihte ve bugün egemen kamusallık biçimiyle ilişkisinde, farklı nedenlerle damgalanarak tarihsel gerçeklikten dışlanmış olanların katılımına açık bir tarih anlatısı geliştirmeyi mümkün kılabilir. Bu açıdan makale, tarihsici tarih düşüncesine karşı Benjamin’in geliştirdiği eleştirel tarih görüşünün temel parametrelerini belirlemeyi ve bunları etik ve politik sonuçları itibariyle tartışmayı amaçlıyor. Tarih felsefesine ve özellikle tarih yazımına verdiği önem, bir amaç olarak kendini geleceğe yönlendiren bir eylem kavramından ziyade, mevcut tahakküm sistemlerine ve onların kendi hegemonik tarih görüşlerini dayatmalarına karşı çıkan bir siyasal eylem teorisi geliştirmek istemesinden kaynaklanmaktadır. Bu tarz bir siyaset anlayışı, hâkim olanın her zaferini yeni baştan sorgulayarak, aslında tüm siyasal sistemlerin temel tarihselliğini, değiştirilebilirliğini ve sonluluğunu açığa çıkarmaya yönelir. Böylece, geçmişin farklı ve her zaman benzersiz başlangıçların kaynağı olarak görülebileceğini göstermeyi amaçlar. Bu nedenle bellek ve tarih, hatırlama ve müdahale ayrılmaz bir bütünlük oluşturur.