Yüksek Hızlı Demiryolu Yatırımlarının Bölgesel Kalkınma Etkisinin ARAS Yöntemiyle Değerlendirilmesi

Abstract

Yüksek hızlı demiryolu gelişmiş bir teknoloji içeren üst ölçek planlama çalışmalarında kent ve bölge mekanlarını birbirine bağlayan, sosyal ve çevresel etkilere sahip çok boyutlu bir ulaşım aracıdır. Yüksek hızlı demiryollarının gündeme alındığı planlama ölçeklerinden birisi de bölge planlamasıdır. Bölge planlama çalışmaları ile bir ülke içindeki yerleşimlerde yaşanan kalkınma sorunlarına ışık tutulmakta ve yeni arayışlar geliştirilmektedir. Literatürde yapılan birçok çalışma yüksek hızlı demiryolu yatırımlarının kalkınmaya olumlu etki ettiğini belirtmektedir. Bu çalışmada Türkiye’de Yüksek Hızlı Demiryolu yatırımlarının etkisinde kalan kentlerin kalkınma durumu 2013-2018 yılları için incelenmiştir. Çalışmada yapılan literatür incelemesi sonucu yüksek hızlı demiryolu yatırımlarının kişi başı gelir, girişim sayısı, ihracat büyüklüğü gibi ekonomik, nüfus yoğunluğu gibi sosyal, enerji tüketimi gibi çevresel konular üzerindeki etkileri çalışmanın odaklandığı hususlardandır. Çalışma kapsamında Türkiye’de Yüksek Hızlı Demiryolu yatırımlarının etkisinde kalan kentlerin odaklanılan perspektiflerde yaşam kalitesi performansı incelenmektedir. İnceleme yapılırken ekonomik, sosyal ve çevresel birçok boyut ve kriteri inceleme kapasitesine sahip bir teknik olan ARAS metodu tercih edilmektedir. ARAS Metodu çalışma için belirlenen göstergelerin fayda fonksiyonu değerlerini hesaplayarak performans belirlemeye yardımcı olan bir metottur. Çalışma sonucunda incelenen 12 ilden 7’sinde (Karaman, Sakarya, Kütahya, Konya, Antalya, Bilecik, Adana) kentlerin performans açısından yüksek hızlı demiryolu yolcu taşıma etkinliğinin değişimine paralel olarak bir performans değişikliği yaşadığı görülmektedir. Yüksek hızlı demiryolu yatırımının etkilediği en önemli ilk üç performans göstergesi ise nüfus yoğunluğu, toplam girişim sayısı, toplam ihracat olarak tespit edilmektedir.