Beslenmede DHA ve EPA’ nın Önemi ve Biyoerişilebilirliği

Abstract

Vücudun üretemediği ve diyet yoluyla alınması gereken elzem yağ asitleri 18 karbonlu ve 3 çift bağ içeren α-linolenik asit (ALA, 18:3) ve 18 karbon atomlu ve iki çift bağ içeren linoleik asittir (LA, 18:2). Alfa-linolenik asitten sentezlenen eikosapentaenoik asit (EPA, 20:5, n-3) ve dokosaheksaenoik asit (DHA, 22:6, n-3) büyüme ve normal hücresel işlevler için elzem besin ögeleridir. DHA, sinir sisteminin ve retinanın normal gelişimi için gereklidir. Hamilelik sırasında ve erken çocukluk döneminde fetal beyin ve retinada birikir. Beyinde bulunan gri madde olarak adlandırılan bölge, merkezi sinir sisteminin başlıca bileşenlerinden biridir ve zihinsel aktivitelerin gerçekleştiği kısımdır. Beyin yapısı ve işlevlerine esas etkileri ise nöron membranlarının akışkanlığını sağlaması, beyinin nörotransmitterlerinin sentezi ve fizyolojik işlevlerinde rol almasıdır. Ayrıca, her iki bileşen de ateroskleroz, yaşlanma, kalp krizi, felç, hipertansiyon, hamileliği destekleme ve erken yaşam metabolizmasında hayati önem taşıyan çok sayıda hastalığın önlenmesinde kilit unsurlardır. Yapılan çalışmalarda EPA’nın trombositlerin damarlarda kümeleşme ve pıhtı oluşturmasını engellediği ve kan basıncının düşürdüğü, kalsiyumun emilimini ve kemiklerde depolanmasını sağlayarak kemiklerde Ca yoğunluğunu yükselttiği ve özellikle yaşlılık döneminde görülen osteoporoz (kemik erimesi) oluşumunu engellediği belirtilir. DHA ve EPA’nın zihinsel gelişim ve aktivitesi üzerindeki etkisi, kardiyovasküler hastalıkları tedavi ve önlemedeki etkileri ve daha birçok faydasından dolayı insan diyetinde büyük bir öneme sahiptir. Sağlıklı beslenme için besinlerin sadece içerik ve miktarı değil, aynı zamanda o besin öğesinin biyoerişilebilirliği de oldukça önemlidir. Biyoerişilebilirlik, vücuda alınan gıdanın sindirildikten sonra içerisindeki besin öğelerinin gıda matriksinden çıkabilen ve ince bağırsakta emilim için hazır bulunan miktarıdır. Özellikle başta beyin fonksiyonlarının gelişimi olmak üzere, birçok hayati fonksiyonlardaki önemimden dolayı besin öğelerinin içeriğinde yer alan EPA ve DHA miktarı ve biyoerişilebilirliği sağlıklı gelişim ve yaşam için kritik önem arz etmektedir. EPA ve DHA' nın ortak besin kaynakları genellikle soğuk denizlerde yaşayan; uskumru, somon, ton balığı, ringa balığı ve sardalya gibi yağlı balıklardır. Ayrıca EPA ve DHA, alfa-linolenik asit (ALA) açısından zengin, yapraklı sebzeler, kanola yağları, lahana, ceviz, keten tohumu yağı gibi bitki kaynaklarından elde edilen kısa zincirli yağ asidi omega-3 formundan da elde edilebilir. EPA ve DHA bileşenlerinin biyoerişilebilirliği hakkında yapılan çalışmalar oldukça sınırlı olmakla birlikte bu durum bu alanda daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada, beslenmede DHA ve EPA’nın vücuttaki fonksiyonları, emilim mekanizması, farklı gıda matrislerinin ve gıda işlemenin DHA ve EPA’nın biyoerişilebilirliği ve biyoyararlılığı ile sağlık üzerine etkileri yapılan kapsamlı literatür taramasıyla incelenerek derlenmiştir.