Dilbilgisel Kanıtsallık İşaretleyicilerinin Sözlükselleşmesi: Özbek Türkçesinde mish-mish(lar)

Abstract

Türk lehçeleri, önermeye temel oluşturan bilginin kaynağını dilbilgisel olarak işaretleyen dillerden biri olması nedeniyle kanıtsallık incelemelerinde önemli bir yere sahiptir. Bu çerçevede Eski Türkçeden itibaren görülen -mIş görünüş-zaman ve kanıtsallık, er-miş ise kanıtsallık işaretleyicisi olarak ele alınır. Çoğu lehçede dilbilgiselleşen e(r)mish, Özbek Türkçesinde aktarımsallık için kullanılmakla birlikte kanıtsallığın aktarımsallık ulamının anlam alanında yineleme yoluyla mish-mish(lar) şeklinde sözlükselleşmiştir. Sözlükselleşen biçimbirim, sözlükte madde başı olarak ‘rivayet, söylenti’ eş anlamlı sözcükleriyle tanımlanır. Dilbilgisel kanıtsallık işaretleyicisinden gelişen sözlük birimin benzer kullanımlarına Kıbrıs ağzında, Kırgız ve Kazak Türkçesi gibi diğer Türk lehçelerinde de rastlanır. Dört farklı Türk lehçesinde doğruladığımız gelişimler ve hepsinin kanıtsallığın anlam alanında sözlükselleşmesi, dilbilgisel aktarımsallık işaretleyicilerinin sözlükselleşme eğilimi olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada, dilbilgisel kanıtsallık işaretleyicisinin aktarımsallık ulamının anlam alanında sözlükselleşmesi, Özbek Türkçesinde kanıtsallık ulamı çerçevesinde ele alınmıştır. Çalışmanın amacı Türk lehçelerinde sözlükselleşen yapılar hakkında veri sunmak, kanıtsallık ulamının iletişimdeki önemi ve anlam alanının bu gelişimdeki rolünü açıklamaktır. İncelemede nitel ve nicel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. İnceleme sonucunda, mish-mish(lar) sözlük biriminin yineleme yoluyla bağımlı biçim birimden bağımsız biçim birime geliştiği ortaya konmuştur.