MEMLÛK TARİHÇİLERİNE GÖRE BURCÎ MEMLÛKLER DÖNEMİNDE DIMAŞK’TA YANGINLAR

Abstract

Memlûklerin ikinci merkezi konumunda olan Dımaşk, Bahrî Memlûkler döneminde aynı zamanda önemli bir ticari merkezdir. Şehir bu dönemde, istikrarın sağlanmasına paralel olarak büyük gelişme kaydetmiştir. Eski mahalleler büyümüş, yeni yerleşim alanları ortaya çıkmıştır. Fakat Burcî Memlûkler döneminde Halep’in ticari bakımdan artan önemi nedeniyle geri planda kalmıştır. Üstelik tekrarlanan veba salgınları nedeniyle nüfus potansiyeli azalmıştır. Söz konusu dönemde şehir, savaşlar sebebiyle de hayli yara almıştır. Malatya naibi Emir Mintaş’ın naib Emir Yelboğa en-Nâsırî ile giriştiği mücadele (Recep 793/Haziran-Temmuz 1391) sırasında kimi mahalleleri tahrip edilmiş, kimi yapılar ateşe verilmiştir. Yine, Sultan Ferec ile Şam naibi Emir eş-Şeyh Muavyed arasında vuku bulan savaşta (Muharrem 815/Nisan-Mayıs 1412) Bâbü’l-Ferâdîs yakınındaki çarşılar zarar görmüştür. Fakat şehir en çok Timur tarafından (Cemaziyelahir 803/Ocak-Şubat 1401) tahrip edilmiştir. Bu kuşatmada şehrin büyük kesimi alevler içinde bırakılmıştır ki Emevi Cami de bunlar arasındadır. Rebiülevvel 903/Ekim-Kasım 1497 tarihinde şehir bu defa Memlûk emirleri arasında yaşanan mücadelelere sahne olmuştur. Bu mücadelelerde şehrin güney ve güney batı kesimleri alevlere teslim olmuştur. Şehir, savaşlar sırasında çıkarılan yangınlardan başka sebebi bilinen veya bilinmeyen büyük yangınlarla da karşı karşıya kalmıştır. Geniş alanları kaplayan yangınlar çoğunlukla Kale’nin kuzeyine doğru uzanan ve oldukça gelişmiş olan Taht el-Kale bölgesi ile Emevi Cami çevresinde konuşlanan çarşılarda çıkmıştır. Bunlar arasında Avrupalı tüccarların faaliyet gösterdiği kimi pasaj ve hanlar da yangına maruz kalmıştır. Yukarıdaki bölgelere ek olarak şehrin kuzeyine düşen Bâbü’l-Ferec, Bâbü’l-Ferâdîs ve Mescidü’l- Aksâb mahalleleri ile şehrin güneyinde yer alan Şâgûr mahallesinde de büyük yangınlar meydana gelmiştir. Emevi Cami de birkaç yangında zarar görmüştür. Bilhassa 27 Recep 884/14 Ekim 1479’daki yangında epey hasar almıştır. Yangınlar yüksek miktarda maddi kayıplara yol açmıştır. Bu kayıplar yangın sırasında yaşanan yağmalama olaylarıyla daha da artmıştır. Kimi yangınlar çok sayıda insan ve hayvan ölümüyle sonuçlanmıştır. Yangınlar genelde gece vakti başlamıştır. Bu durum her ne kadar kundaklama ihtimalini akla getirse de buna işaret edecek çok az bilgi bulunmamaktadır. Aslında nedenini bildiğimiz yalnızca bir kaç yangın vardır. Bir iki büyük yangında havanın rüzgârlı olması yangının hızını arttırarak etki alanını oldukça genişletmiştir. Yangınların ilerlemesini engellemek için yangın alanının etrafındaki yapıların yıkılması yöntemine başvurulmuştur. Ayrıca büyük yangınlarda naipler, emirler ve mimarlar yangın alanını teftiş etmiştir. Söndürme çalışmalarına bazen halk da iştirak etmiştir. Bu çalışmada daha çok hayatını Dımaşk’ta geçiren Memlûk tarihçilerinin eserlerine dayanılarak Burcî Memlûkler döneminde Dımaşk’ta vuku bulan yangınların tespit edilerek kronolojik düzen içinde verilmesi amaçlanmıştır. Memlûk tarihçileri yangınlardan söz ederken çok sayıda yapının, çarşının, sokağın ve mekânın adlarını kaydederler. Bu sebeple bu çalışmada bunlara ilişkin yapılacak çalışmalara kısmen katkı sağlanması da hedeflenmiştir.