Kadızâde el-Kerehrûdî’nin Haşiye ala Risâleti İsbati’l-Vacib li’d-Devvânî Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Bu çalışmada, henüz hakkında herhangi bir çalışma yapılmamış olan Kadızâde el-Kerehrûdî (ö. 988/1580) ve onun Hâşiye ‘alâ İsbâti’l-vâcib adlı eseri üzerine bir inceleme yapılması amaçlanmıştır. 16. yüzyılda yaşamış olan Kadızâde el-Kerehrûdî, döneminde muhakkik derecesinde edebî, kelâmî, hikemî ve riyâzî ilimlerde mahir bir bilgin olarak bilinmektedir. İslam düşüncesinin önemli klasik metinlerine yazdığı hâşiyeleri ile meşhur olan Kadızâde, Celâleddin Devvânî’nin (ö. 908/1502) Risâle fî İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme’si üzerine Muhyiddin el-Karabâğî’nin (ö. 942/1535) yazdığı şerh de dikkate alarak Hâşiye ‘alâ İsbâti’l-vâcib başlıklı bu hâşiyeyi yazmıştır. Çalışmada eserin yöntemi, kaynakları ve muhtevasındaki meselelerin analizi suretiyle incelemesinin yapılması hedeflenmiştir. Kadızâde’nin hâşiyede genel olarak Devvânî ve Karabâğî’nin metinlerinde tartışılan meseleleri herhangi bir başlık koymaksızın tenkitçi ve açıklayıcı bir üslupla tahlil ettiği görülmektedir. Müellif hâşiyede genel olarak imkân delilinin farklı yöntemlerini ve tatbîk burhanını inceler. O, imkân delilini mümkün varlığın kendi kendine yeterli olmadığı ve illete muhtaç olduğu, bu illetin zâtı gereği Zorunlu (Vâcib) Varlık olması gerektiği ilkesinden hareketle ele almaktadır. Kadızâde’nin hâşiyede zorunlu ve mümkün terimleriyle ilişkili illet-ma’lûl, tam illet, fâil illet, varlık (vücûd), mahiyet, devr ve teselsül gibi kavramlara ilişkin mukayeseli yorumlar yaptığı görülmektedir. Dolayısıyla yorum ve katkılarıyla Kadızâde’nin hâşiyesi isbât-ı vâcib literatüründe oldukça kıymetlidir.