OSMANLI DÖNEMİNE AİT BİR İPEK HALININ TASARIM İLKELERİ BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Abstract

Dokumacılık Orta Asya topraklarından Anadolu’ya Türklerin göçüyle gelmiş ve günümüze kadar devamlılık sağlayan bir sanat dalı olmuştur. Dokuma kavramı, yün, ipek, pamuk vb. malzemelerle çeşitlenmiş ve sanat dünyası içinde kendine geniş bir yer edinmiştir. En eski Türk halıları günümüzde koruma altına alınmış ve çeşitli müzelerde sergilenmiştir. 18. yüzyılda Osmanlı döneminde Hereke Fabrika-i Hümayunu adında çeşitli tezgâhlardan oluşan ilk fabrika Hereke’de kurulmuştur. Bu merkezde ipek halılar dokunmuş bir süre sonra yünlü dokumalar da yapılmaya başlanmıştır. Günümüzde ise sadece Hereke’de değil başka merkezlerde de dokuma faaliyetleri sürmektedir. Araştırmada incelenen bu ipek halı Osmanlı dönemine ait bu özellikteki bir halıdır. Çalışmada yöntem olarak nitel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılmıştır. Yapılan analizler gözlem sonucu elde edilmiştir. Nitel yöntem kapsamında Survey Tarama Modeli uygulanmıştır. Nitel verilerin işlenmesi, bulguların tanımlanması ve yorumlanmasını içeren Betimsel Analiz yaklaşımı temel alınmıştır. Araştırmanın evrenini halı sanatı içindeki ipekli dokumalar, örneklemini ise 16. yüzyıla ait incelenen Osmanlı halısı oluşturmaktadır. Dokuma eserleri tasarım ilkelerine göre analiz eden birkaç çalışma dışında çok fazla yayın olmaması bu çalışmanın özgün ve yenilikçi olmasını sağlamaktadır. Tasarım ilkelerinin sanat eserlerinde ayrıntılı analizi sanat eserlerinin niteliğini ve tasarım değerini anlamayı kolaylaştırmaktadır. Bu durumlar çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Çalışmadaki amaç, önemli bir sanat dalı olan dokumacılık içindeki halı eserin tasarım özelliklerini analiz etmek ve ortaya koymaktır. İlk olarak incelenen halının genel kompozisyon düzeni, motif kullanımı, künye bilgileri gibi özellikler paylaşılmıştır. Daha sonra tasarım ilkeleri olan denge, tekrar, ritim, zıtlık, vurgu, oran, armoni (uyum) ilkelerinin neler olduğu ayrıntılı şekilde tespit edilmiştir. Halı, bu ilkelere göre ayrıntılı analiz edilmiş ve incelenmiştir. Analizler sonucunda bir sonuca varılmış ve ulaşılan değerler ortaya konulmuştur. Araştırma kapsamında 16. yüzyıla ait incelenen eserde yapılan analizlere göre bahsi geçen tasarım ilkelerinin sistemli ve düzenli şekilde kullanıldığı tespit edilmiştir.