Past, present and future of the Fritillaria genus and Aygül tulip (Fritillaria eduardii), a member of this genus.

Abstract

Fritillaria, Avrasya ve Kuzey Amerika olmak üzere iki kıtada dağılım gösteren ve yaklaşık 140 soğanlı otsu çok yıllık türden oluşan bir cinstir. Şimdiye kadar kaydedilen en büyük diploid genom boyutlarına sahip bitkilerden oluşan bu cins, son yıllarda araştırmacılar tarafından çok fazla ilgi görmektedir. F. eduardii bitkisi de bu cinsin içinde yer alan bir türdür. Bu tür ile ilgili literatürde az çalışma bulunmaktadır. Ekosisteme ve canlı sağlığına çok önemli katkılar sunan bitki biyoçeşitliliğinin; tarım, geleneksel ve modern tıp, endüstri ve biyoteknoloji gibi birçok bilim ve teknoloji alannına sunduğu olağanüstü imkânların gelecekte de insanlığın sigortası durumunda olacağı düşünülmektedir. Kırgızistan, yüzölçümü olarak birçok dünya ülkesinden küçük olmasına karşın çok zengin biyolojik çeşitliliğe sahip bir ülkedir. Batken bölgesi de bu biyolojik çeşitliliğe katkıda bulunan önemli bir merkezdir. Aygül bitkisi gibi yüzlerce endemik ve yerel bitkiye ev sahipliği yapmaktadır. Aygül bitkisi, güzelliğinden dolayı Batken bölgesinde tanınan bir endemik bitki olmasının yanı sıra tüm Kırgızistan için değerli bir bitki olma özelliğini de taşımaktadır. Aygül bitkisinin isimlendirilmesi araştırmacılar tarafından tartışılan konulardan biridir. Bu bitkinin ismi literatür kaynaklarında Petillium eduardii, Fritillaria imperialis var. eduardii, Fritillaria imperialis var. inadora, Fritillaria imperialis var. purperea ve Fritillaria eduardii olarak geçmektedir. Sınırlı sayıda yetişen Aygül bitkisi, yetiştiği doğal ortamında kuvvetli sağanak yağmurlara ve sert iklim koşullarına maruz kalmaktadır. Ayrıca bu bitki türü Kırgız Cumhuriyeti Başkanlığı’nın 28 Nisan 2005 tarihli, 170 no’lu tebliği ile Kırmızı Kitap listesine eklenerek nesli tükenme tehlikesi altında ve doğada toplanması yasak olan çiçek soğanları listesine dâhil edilmiştir. Bu derleme çalışmasında amaç, Fritillaria cinsi ve bu cinsin bir üyesi olan Kırgısiztan’ın endemik türü Aygül bitkisi ile ilgili olarak gen kaynaklarının korunması ve biyoçeşitlilik içerisindeki devamlılığının sağlanması için uygulanabilecek biyoteknolojik metotların belirtilerek bu alanda yapılacak araştırmalar için temel bilginin sağlanmasıdır.