Metafory i podobieństwa w interpretacji osób z uszkodzeniami móżdżku

Abstract

Cel pracy: Móżdżek współuczestniczy zarówno w koordynacji czynności ruchowych, jak i regulacji procesów psychicznych. Objawy uszkodzenia móżdżku należą do zróżnicowanych, relatywnie mało swoistych i trudnych do usystematyzowania. Celem badań eksploracyjnych była neuropsychologiczna diagnostyka hipotetycznych zaburzeń wybranych procesów (meta)językowych i poznawczych, zaangażowanych w rozwiązywanie problemów zawierających metafory i podobieństwa. Charakterystyka zaburzeń uwzględniała ich epidemiologię, nasilenie, kliniczną specyfikę oraz związek ze zmiennymi socjodemograficznymi. Metoda: W badaniach wzięło udział 25 dorosłych z izolowanym uszkodzeniem móżdżku, najczęściej naczyniopochodnym. Posłużono się trzema testami: podtestem Podobieństw ze Skali WAIS-R (PL) oraz dwoma testami przetwarzania metafor, pochodzącymi z Baterii do badania funkcji językowych i komunikacyjnych prawej półkuli mózgu (RHLB-PL), tj. Testem metafor pisanych (TMP) i Testem wyjaśnień metafor pisanych (TWMP). Na wstępie obliczono wartości średnie i odchylenia standardowe dla całej grupy. Ponadto, na podstawie danych i norm zamieszczonych w podręcznikach testowych, osobno oceniono wyniki każdego pacjenta. Zamieniano kolejno indywidualne wyniki surowe na wyniki przeliczone, wyrażone w centylach (Podobieństwa) albo w skali stenowej (Testy metafor). Dzięki tej transformacji każdy wynik indywidualny w danym teście sklasyfikowano jako prawidłowy przeciętny albo niski (poniżej przeciętnej), względnie wysoki (ponadprzeciętny). Wyniki: Wykonanie Podobieństw w całej grupie osiągnęło poziom poniżej przeciętnej, przy czym istotne problemy z rozwiązaniem podtestu (<25 centyla) miało 9 badanych. Kolejnych 7 chorych uzyskało zaledwie 8 punktów przeliczonych, interpretowanych jako pogranicze normy. Z kolei wyniki pacjentów w TWMP osiągnęły wartość w przedziale 5–6 stena. Aczkolwiek wykonanie TWMP w grupie ogólnie nie odbiegało od normy, blisko połowa badanych uzyskała wynik, który nie przekroczył 4 stena. Dla porównania, średni wynik w TMP był relatywnie wysoki. Wynik niski (<4 stena) uzyskało tylko 4 chorych. Szacunkowa analiza profilowa przeprowadzona na podstawie wzorca wszystkich wyników testowych (wyrażonych dychotomicznie jako: wynik [ponad]przeciętny lub niski) ukazała ich intra- oraz interindywidualne zróżnicowanie, którego kliniczną ilustracją były heterogeniczne, często wybiórcze zaburzenia zbadanych funkcji. Korelatami socjodemograficznymi wyników testowych okazały się wiek i wykształcenie. Konkluzje: U większości chorych stwierdzono rozmaicie nasilone deficyty poznawcze w postaci zaburzeń rozwiązywania problemów zawierających metafory i podobieństwa. Charakterystyczna była przewaga zaburzeń procesów samodzielnego myślenia asocjacyjnego, w tym wnioskowania przez analogię oraz interpretacji i werbalizacji pojęć, nad ogólnie prawidłowym stanem samej wiedzy językowej, także w zakresie znaczeń figuratywnych.