Człowiek w obliczu epidemii - relacja Tukidydesa i Prokopiusza z Cezarei

Abstract

Dwie dramatyczne sytuacje społeczne, związane z wybuchem choroby o charakterze epidemicznym, opisane przez Tukidydesa oraz Prokopiusza z Cezarei oddziela niemal tysiąc lat rozpiętości czasowej. Obydwaj ci autorzy byli naocznymi świadkami przedstawianych wydarzeń, Tukidydes ponadto sam zaraził się, lecz przeżył tajemniczą chorobę, która spadła na mieszkańców Attyki w pierwszych latach wojny peloponeskiej. Prokopiusz, wzorując się na opisie Tukidydesa, przedstawia najprawdopodobniej pierwszy przypadek dżumy na terenie Europy, która wywarła znacznie większy wpływ na losy mieszkańców Konstantynopola a także całego imperium bizantyńskiego nie tylko w wieku VI po Chr. lecz i w następnych stuleciach. Opis Tukidydesa,  zwięzły, z użyciem fachowej terminologii medycznej, dostarcza nie tylko dokładnego obrazu samych objawów tej choroby, lecz także maluje przed oczyma czytelnika różnorodność  ludzkich postaw i zachowań w sytuacji skrajnego zagrożenia, w obliczu ciągłego niebezpieczeństwa utraty własnego życia i straty osób najbliższych, kiedy to człowiek nie jest wstanie wywierać jakiegokolwiek wpływu na dotykające go wydarzenia. Tukidydes podkreśla zgubne skutki zarazy, jakie powoduje ona w sferze etycznej i społecznej człowieka. W obliczu ogromu nieszczęścia pojawia się skłonność do odrzucenia zasad religijnych i norm prawnych, co prowadzi do pogoni za szybkim zyskiem i przyjemnością, jak też do zerwania więzi społecznych, pozostawiania bliskich na pastwę choroby. Tukidydes, pozostając pesymistą w ocenie natury ludzkiej, która, jego zdaniem właśnie w takich skrajnych sytuacjach ujawnia swe najciemniejsze strony, nie zapomina jednak o osobach, które zachowały postawę szlachetną, pełną współczucia dla cierpiących. Podkreśla ogromne poświęcenie lekarzy, oraz tych, którzy śpieszyli z pomocą nie tylko rodzinie, ale i opuszczonym w nieszczęściu przyjaciołom, często płacąc za to własnym życiem. Prokopiusz naśladując w strukturze, a nawet w niektórych sformułowaniach swego opisu Tukidydesa, nie rezygnuje bynajmniej z rzetelnego przedstawienia realiów sytuacji, w jakiej się znalazł. Ponieważ jego relacja dotyczy innej choroby, inne są też objawy, które skrupulatnie relacjonuje. Poświęca więcej miejsca działaniom, jakie podjęto, aby opanować chaos panujący w mieście i zorganizować uprzątanie zwłok i pochówki zmarłych, a także wspomina o skutkach, jakie epidemia wywarła w sferze gospodarczej cesarstwa. Podobnie jak Tukidydes, skupia swoją uwagę na zachowaniu człowieka w sytuacji skrajnego zagrożenia i prezentuje cały wachlarz ludzkich postaw: od ludzi pełnych poświęcenia, ryzykujących własnym życiem, aby ratować innych do osób egoistycznie skupionych na pogoni za przyjemnością i użyciem, łamiących prawo i wszelkie zasady religijne. W jego komentarzach pojawia się niekiedy więcej goryczy, a czasami wręcz złośliwości, gdy mówi, iż choroba zabrała najszlachetniejsze, najbardziej wartościowe jednostki, a pozostawiła przy życiu wyjątkowo podłych i nikczemnych