İngiltere’nin Osmanlı Devleti’nde Protestanlığı Yayma ve Filistin’de Yahudileri İskân Projesi [1837-1857]

Abstract

İİngiltere, Fransa’nın Katolikleri ve Rusya’nın Ortodoksları himaye etmesi karşısında, Osmanlı Devleti’nde destekleyebileceği bir Protestan gruba ihtiyaç duyuyordu. Bu yüzden İngiliz elçileri ve konsolosları Protestanlaştırma faaliyetlerine doğrudan destek verdiler. Protestan misyonerler Ortodoksları, Katolikleri, Yahudileri ve hatta Müslümanları hedef aldı. Kudüs’te bir İngiliz konsolosluğu açılarak bu çalışmalara hız kazandırıldı. Aynı sırada misyoner cemiyetlerine üye kişiler konsolos atanarak hem Yahudilerin korunması ve hem de Avrupa’daki Yahudilerin bölgeye yerleştirilmesine yönelik bir proje yürütüldü. Misyoner cemiyetleriyle bağlantılı olan İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Palmerston, Osmanlı’yı reformlarla güçlendirme politikasını uygularken bir yandan da bu projeleri yönetti. Kudüs’te bir Protestan kilisesi açılması konusu uzun süre Babıâli ve İngiliz elçiliği arasında çekişme konusu oldu. İngiltere ve Prusya ortak hareket ederek 1842 yılında Kudüs’e bir piskopos tayin ettiler ve kilise inşasına başladılar. İngiliz Elçisi Lord Stratford Canning’in baskıları sonucu 1845’te fermanla kiliseye izin verildi. 1856 yılında Islahat Fermanı ile Avrupa elçileri talep ettikleri diğer tüm ayrıcalıkları Osmanlı’dan aldılar. Bu sırada Yahudilere Filistin’de toprak satılması ve yerleşmelerine izin verilmesine yönelik baskılar artan bir şekilde devam etti. Bu makalede, İngiltere’nin Kudüs’te konsolosluk ve Protestan Kilisesi açması, Filistin’de Yahudileri iskân politikası İngiliz ve Osmanlı arşiv kaynaklarına göre açıklanacaktır. Siyonizm’in temellerinin atıldığı bir süreçte, bir yandan Protestanlaştırma faaliyetlerinin yürütüldüğü ve giderek gayrimüslimlerin yönetiminde İngiliz müdahalesinin arttığı bir süreç ortaya koyulacaktır.