«ПОРУКА» - КОЛЛЕКТИВНАЯ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ В РУССКОМ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ: ОТ ДРЕВНЕЙ РУСИ ДО 16 ВЕКА

Abstract

Bilindiği üzere ilk Rus devleti olan Kiyev Knyazlığı, IX. yüzyılın ikinci yarısında tesis edildi. Bu teşekkülün ortaya çıkışındaki temel unsurlardan biri kanun ve nizam arayışıydı. “Denizin ötesinden gelen” Vareg beyleri, Slav kabilelerini teşkilatlandırıp onları kanun ve nizama göre yönetmeye başladılar. Dolayısıyla Slav kabilelerinin kanun ve nizam ihtiyacı giderilmiş oldu. Yazılı Rus hukukunun doğuşu ise bu döneme tekabül etti. Slav halkının gelenek ve göreneklerini esas alarak İskandinav, Cermen, Bizans gibi yabancı tesirleri de ihtiva eden ilk Rus hukuku, iptidai kavimlere özgü bazı uygulamaları da barındırıyordu. Bu uygulamalardan en dikkat çekeni, Rusların daha sonra poruka ya da krugovaya poruka olarak adlandıracağı müşterek sorumluluk sistemiydi. Bireylerin ya da toplulukların birbirlerinin eylemlerinden sorumlu olduğu bu ilkel uygulama, tarihin birçok döneminde muhtelif toplumlarda uygulanmıştı. İlk olarak Babil hukukunda görülen bu uygulama, Hitit kanunlarında da mevcuttu. Öte yandan müşterek sorumluluk sistemi, Çinliler, Anglo-Saksonlar ve Arap toplumları arasında da görülmekteydi. Ayrıca Bulgar, Hırvat, Çek ve Polyak resmi metinlerinde de zikredilen sisteme dair malumat bulunmaktaydı. Fakat diğer halkların aksine sistem Ruslar tarafından yüzyıllarca uygulandı ve ilerleyen dönemde daha kapsamlı hale getirildi. Özellikle Ruslar, müşterek sorumluluk sistemini politik, mali ve ruhani meselelerde de tatbik etmeye çalıştılar. Toplumsal ve idari düzenin temin edilip sürdürülmesi adına Rus devlet teşkilatının da önemli bir parçası olan bu sistem, XVI. yüzyılda toplumun tüm katmanlarını birbirine bağlayan korkunç bir ağa dönüştü. Buna rağmen gerek Türkçe gerek yabancı literatürde zikredilen sisteme pek fazla önem atfedilmedi. Dolayısıyla, erken dönem Rus teşkilatının adeta çekirdeğini oluşturan krugovaya poruka sisteminin irdelenmeye muhtaç olduğu açıktır. Bu sebeple araştırmamızda Rus yasaları ve kefaletnameleri esas alınarak krugovaya poruka uygulamasının doğuşu ve inkişafı incelenecektir.