THE IMPORTANCE OF THE "BELGOROD DEFENSE LINE" CONSTRUCTED BY TSARIST RUSSIA IN EASTERN EUROPE AND THE ROLE OF THE COSSACKS

Abstract

XVI. yüzyıl başlarında Altın Orda Devleti’nin çöküşü, Doğu Avrupa’da çeşitli güçler arasında nüfuz ve egemenlik mücadelelerine yol açmıştır. Bu bölgede, Osmanlı Devleti himayesindeki Kırım Hanlığı, Lehistan-Litvanya Birliği ve Çarlık Rusya'sı arasındaki rekabet ön plana çıkmıştır. Çarlık Rusya'sı, kendisini Altın Orda Devleti’nden boşalan toprakların varisi saydığından bölgeye doğru bir genişleme göstermiştir. Aynı zamanda Kiev Knezliği zamanındaki toprakların da mirasçısı olarak kendilerinde hak görmeleri, bölgeye doğru genişlemelerini tetiklemekteydi. Ancak XVII. yüzyılın başlarında Çarlık Rusya'sı, Lehistan-Litvanya Birliği ile yaptığı mücadelelerinden istediği sonuçları alamamıştı. Ayrıca bu dönemde Kırım Hanlığı’nın sıklaşan akınları, Rusya’nın toprakları üzerinde ciddi siyasi, sosyal ve ekonomik zararlara yol açmış; bu da Doğu Avrupa’daki Rus mücadelesi için olumsuz bir etken olarak kabul edilmiş ve güney bölgelerinin savunma ihtiyacını acil hale getirmişti. Bu ihtiyaç doğrultusunda, 1635 yılında inşasına başlanan Belgorod Savunma Hattı, Rusların Doğu Avrupa’daki varlığını koruma ve hâkimiyetini sağlama yolunda önemli bir adım olarak ortaya çıkmıştır. Bu hat, XVII. yüzyılda Çarlık Rusya'sının iç ve dış politikası için hayati bir öneme sahip olmuştur. Çarlık Rusya'sı, bu savunma hattı aracılığıyla Tatar akınlarına karşı topraklarını koruma düzeyini artırarak güney bölgelerine yerleşimini kolaylaştırmış ve aynı zamanda Ukrayna toprakları için Lehistan-Litvanya Birliği ile olan mücadelesine ise etkili bir şekilde hazırlanmasını sağlamıştır. Bu savunma hattı, Rusların bölgedeki haberleşme, askeri lojistik ve ikmal desteğini sağlama görevlerini de üstlenmiştir. Ayrıca bu dönemde, Don ve Dinyeper nehirleri civarında yaşayan Kazakların, Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetindeki Karadeniz’e yönelik saldırılarda bulunması, Rusların güney bölgelere ilerlemelerine imkân tanımış ve bu hattın meydana getirilmesine katkı sağlamıştır. Özellikle 1637-1642 yıllarında Azak Kalesi’ni işgal eden Kazakların, Osmanlı Devleti ile Kırım Hanlığı’nı bu süre zarfında meşgul etmeleri, bu savunma hattının inşasında kritik bir rol oynamıştır. Aynı dönemde, bu hattın inşa edildiği bölgelerde yaşayan Kazaklar ise işe alınarak yeni kurulan şehirlere iskân edilmiştir. Bu makalede, Çarlık Rusya'sını bu savunma hattının kuruluşuna götüren sebepleri, hattın özellikleri ve bölgedeki Kazakların inşa sürecine olan etkisi incelenmektedir.