Wielofunkcyjność rolnictwa. Kierunki badań, podstawy metodologiczne i implikacje praktyczne

Abstract

Rolnictwo to bardzo skomplikowany dział aktywności ludzkiej, zmieniający się pod wpływem czynników gospodarczych, technicznych, społecznych, przyrodniczych, a także politycznych. Jest to też dział bardzo zróżnicowany, nie tylko w skali międzynarodowej, lecz także wewnątrz poszczególnych krajów oraz regionów. To zróżnicowanie jest zaletą i bogactwem, jednak również utrudnieniem dla badaczy tej sfery aktywności człowieka. Ze względu na charakter dóbr, jakie wytwarza rolnictwo, a zwłaszcza produktów żywnościowych, dział ten ma kluczowe znaczenie w życiu społeczeństw, nawet jeśli wytwarza niewielki odsetek dochodu narodowego. Znaczenie rolnictwa staje się jeszcze bardziej wyraziste i społecznie doceniane, jeśli weźmiemy pod uwagę rozliczne - bezpośrednie i pośrednie - funkcje rolnictwa, czasami trudno dostrzegalne, chociaż niezwykle ważne. Rolą nauki jest zarówno identyfikowanie owych funkcji i wyjaśnianie ich złożonych uwarunkowań, jak i wypracowanie sposobów podtrzymywania czy wzmacniania pożądanej wielofunkcyjności rolnictwa. Problematyka tej książki dotyczy najżywiej dyskutowanych zagadnień społecznych, gospodarczych i politycznych związanych z funkcjonowaniem współczesnego rolnictwa. Jest to problematyka aktualna i bardzo ważna, bowiem odnosi się do kilku fundamentalnych pytań związanych z rolnictwem: co wytwarza współczesne rolnictwo, dlaczego te produkty i usługi mają tak wielkie znaczenie, jakie jest miejsce rolnictwa w środowisku przyrodniczym, ekonomicznym, społecznym i kulturowym, dlaczego rolnictwo należy wspierać i nie pozostawiać wyłącznie samoczynnej regulacji rynku. Odpowiedzi na te pytania mają zarówno znaczenie poznawczo-teoretyczne, jak i praktyczne. W książce tej koncentrujemy się głównie na naukowej stronie problematyki wielofunkcyjności rolnictwa, bowiem zawarte w niej studia są wynikiem projektu badawczego, realizowanego w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN (Projekt badawczy Nr N N112 050634 pt. „Wielofunkcyjność rolnictwa - podstawy identyfikacji, kwantyfikacji oraz powiązania z instrumentami polityki rolnej" finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego). Inspiracje do podjęcia badań nad wielofunkcyjnością rolnictwa, jakie przyświecały autor tej pracy, wynikały też w dużym stopniu z potrzeb praktycznych, związany z kształtowaniem nowej polityki wobec rolnictwa, zarówno na szczeblu krajowym, jak i w Unii Europejskie