II. ABDÜLHAMİD HİZMETİNDE MISIRLI BİR YAHUDİ: YA‘KÛB SANNÛ‘, İSTANBUL SEYAHATİ VE AVRUPA’DA SULTAN PROPAGANDASI (1891-1908)

Abstract

Bu çalışma, Mısır’daki muhalif hareketin öncülerinden Ya‘kûb Sannû‘nun (1839-1912) Avrupa’da yürüttüğü II. Abdülhamid sözcülüğüne odaklanıyor. Amaç Yahudi bir aktivistin Sultan ile bağını, bürokrasideki hizipleşmeler, Osmanlı hariciye politikaları ve diplomatik süreçler üzerinden anlamaya çalışmaktır. Sannû‘nun Padişah ile görüşmeye başladığı 1891’den II. Meşrutiyet’in ilanına (1908) kadar geçen süre, çalışmanın sınırlılığında belirleyici olmuştur. Ya‘kûb Sannû‘ Mısır’ın İtalyan kökenli Yahudi bir ailesine mensuptur. 1878’de Hidiv İsmail’e yönelttiği eleştiriler, Mısır’dan kovulup Paris’e yerleşmesi ile sonuçlanır. Avrupalı aydın ve siyasiler ile kurduğu temaslar sayesinde Osmanlı Padişah’ı nazarında itibar görür ve uzun yıllar Hazine-i Hassa’dan ödeme alır. Huzura çıktığı 1891 Haziran’ından itibaren Avrupa kamuoyunda Padişah’ın hasarlı imajını düzeltmeye çalışır. Yazı ve söylemleri her ne kadar “Sultan methiyesi” üzerine kurgulanmış olsa da esasında Mısır’ı işgal eden İngilizlere karşı pan-İslamizm siyasetini kullanışlı görmektedir. Kuzey Afrika Müslümanlarına Fransa’yı yüceltir, Sultan huzurunda ise Osmanlı kimliğine bürünür. İngilizlere karşı Osmanlı-Fransız yakınlaşması için çabalasa da bu politikası başarıya ulaşmaz. İttihat ve Terakki yönetimine yanaşmaya çalışır ancak itibar göremeyince aktif siyasetten çekilir. Sannû‘üzerine literatürün pek çoğu onun edebi birikimine eğilirken, politik tutumları üzerine çalışmalar sayıca daha azdır. Sultan ile görüşmeleri tamamıyla Sannû‘nun Fransa dönüşü demeçlerine dayandırılırken, İstanbul nazarındaki yerine ilişkin pek anlatı sunulmaz. Oysa Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivlerindeki Paris Sefareti yazışmaları, gezi ve seyahatlerinin betimlendiği gazete ve kitapçıklar onun İstanbul ile olan rabıtasını detaylandırmaktadır.