AN ADVENTURE BRITISH IN EASTERN TURKESTAN: KHALID (HALİD) SHELDRAKE, KING OF ISLAMESTAN

Abstract

Bertram William Sheldrake, İngiltere’nin orta-üst sınıfına mensup mühtedilerinden biriydi. Zengin bir turşu patronunun oğlu olan Sheldrake, Müslüman olduktan sonra adını Khalid (Halid) olarak değiştirdi ve Woking Müslüman Misyonu’nun ilk günlerinde aktif görevler aldı. Londra’da bazı camilerin kurulmasına ön ayak oldu ve servetinin çoğunu İngiltere’de dini yaymak için harcadı. Dergi editörü ve makale yazarı olarak İslâm dünyasının mezhepsel ayrılığına karşı çıkarak tüm Müslümanları kucaklayan bir politika izledi. İslâm dünyasındaki popülaritesi, yapmış olduğu çalışmalara paralel olarak giderek arttı. 1930’lu yılların başlarında Doğu Türkistan’daki Müslüman nüfus arasında bir dizi isyan hareketi başladı. Doğu Türkistan Cumhuriyeti ve Hoten Emirliği gibi birkaç kısa ömürlü İslâm devleti kuruldu. Yeni kurulan Doğu Türkistan Cumhuriyeti, bağımsızlığını temin edebilmek için uluslararası destek arayışına girişti. Bu sırada Türkistan delegasyonu İslâm dünyasında adını duyurmayı başarmış olan Halid Sheldrake’ye yeni kurulan devletin tahtını teklif etti. Heyet üyeleri hükümdarları olarak ona bir sadakat yemini ettiler. Sheldrake böylece “İslamistan Kralı Majesteleri Khalid” unvanını kullanmaya başladı. Güney Doğu Asya’da bulunan Müslüman topluluklara bir dizi ziyarette bulundu. Bununla birlikte yeni Kral, devletin yenilgisinden önce iktidara gelemedi. 1934 yılının ortalarından itibaren Doğu Türkistan’daki gelişmeler bağımsızlık mücadelesi etrafında kümelenen koalisyonun aleyhine bir seyir izledi. Sovyet destekli güçlerin bölgedeki kontrolünü yeniden sağlamasından sonra Sheldrake ve Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin bazı liderleri Hindistan’a kaçtılar. Sheldrake daha sonra İngiltere’ye geri dönerek İslâmî faaliyetlerine devam etti. Bu çalışmada Doğu Türkistan tarihi bahsinde pek bilinmeyen ve daha önce Türkçe literatürde ele alınmamış bir isim olan İslâmistan Kralı Halid Sheldrake’nin hayatı ve faaliyetleri arşiv belgeleri ve diğer kaynaklar ışığında incelenmiştir.