Puranda ve Arkaik Priene’nin Lokalizasyonu Üzerine Yeni Bir Öneri: Samsun (Mykale) Dağı, Çatallar Tepe Mevkii

Abstract

Günümüzde aynı zamanda Dilek Yarımadası olarak adlandırılan Samsun (Mykale) Dağı, B. Anadolu coğrafyasının en özel alanlarından bir tanesidir ve bölgenin tarihin her döneminde önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu özel coğrafyada 2020 yılında ekibimiz tarafından yeni bir yüzey araştırması çalışmasına başlanılmıştır. Çalışmalar kapsamında Çatallar Tepe Mevkii’ndeki kalıntı ve buluntular da ayrıntılı olarak incelenmiştir. Söz konusu bölge, Samsun (Mykale) Dağı üzerindeki en stratejik alanlardan bir tanesidir. 857 m yüksekliğindeki alandan bakıldığında Kuşadası Körfezi ve bir zamanların Latmos Körfezi olan Söke Ovası çok net bir şekilde izlenebilmektedir. Bölgede geçmiş yıllarda yüzey araştırması ve kazı çalışmaları gerçekleştirmiş olan H. Lohmann Çatallar Tepe’deki kalıntıların Melia Antik Kenti’ne ve Arkaik Panionion Kutsal Alanı’na ait olabileceğini iddia etmiştir. H. Lohmann, Herodotos’un “Panionion, Mykale Burnu’nda kutsal bir yerdir; kuzeye bakar…” ifadesinden yola çıkarak tapınağın Çatallar Tepe mevkiinde olması gerektiğini ifade etmiştir. Fakat bu lokalizasyon önerisini destekleyecek herhangi bir net buluntu yoktur. Çatallar Tepe’deki yerleşiminin kimliğinin anlaşılmasında Samsun (Mykale) Dağı’nın üzerindeki baskın kültsel merkez olan Priene gözden kaçırılıyor gibidir. Priene mevcut kalıntılarını gördüğümüz alana Geç Klasik Dönem’de kurulmuştur. Arkaik Priene’nın nerede olduğu konusu hala tartışmalıdır. Kentleşme süreçleri incelendiğinde yerleşimlerin yüksek noktalardan kıyılara indiği anlaşılmaktadır. Çatallar Tepe’deki mevcut kalıntılar ile Geç Klasik Dönem’de yeni bir arazide kurulan Priene kenti arası kuş uçuşu yaklaşık olarak 5.5 km dir. H. Lohmann Çatallar Tepe’de gerçekleştirdiği kazı çalışmaları sırasında üzerinde ΠР]ΙΗΝΕ[ΩΝ (Priene..?) yazısı olan bir stroter (?) parçası bulmuştur. Bize göre yerleşimin kimliğini anlamamız açısından söz konusu buluntu oldukça önemlidir. Çatallar Tepe’deki kalıntıların Arkaik Priene’ye veya en azından tapınağın Arkaik Priene’nin kent dışı bir kutsal alanına ait olma olasılığı bize göre oldukça yüksektir. Çatallar Tepe Mevkii’nde yaptığımız incelemeler sırasında Arkaik Dönem surlarının yanı sıra daha erken tarihli olabileceğini düşündüğümüz sur kalıntıları da tespit edilmiştir Kalıntılardan anlaşıldığı kadarıyla bu özel coğrafya üzerinde yer alan Çatallar Tepe’deki yerleşimin kökleri iddia edilenden çok daha erkene, MÖ II. binyıla kadar uzanması oldukça olasıdır. Hitit Kralı II. Murşili’nin Arzawa Konfederasyonu üzerine düzenlediği sefer sırasında Puranda kentini almak için çok uğraştığı ilgili yıllıklardan anlaşılmaktadır. Puranda’nın lokalizasyonu konusunda çeşitli öneriler bulunmaktadır. Bazı dilbilimciler Puranda’nın Samsun Dağı üzerinde aranması gerektiğini ısrarla belirtmektedir. A. Ünal Puranda ve Priene isimleri arasındaki fonetik benzerliğe dikkat çekerek Puranda=Priene önerisini dile getirmiştir. Bize göre bu görüş olasıdır. Bölgede uzun yıllar araştırmalar ve kazılar gerçekleştiren sayın Lohmann ve ekibi bizce Arkaik Panionion’u değil, Puranda ve muhtemelen Arkaik Priene kentini ya da ona ait, kent dışı bir tapınağı keşfetmiş olmaları kuvvetle muhtemeldir.