Çift Başlı Baltanın Sembolik Anlamı ve Teber İle Olan İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

İnsanoğlunun en eski silahlarından ve taş devri icatlarından biri olan el baltası, yaklaşık 1.5 milyon yıllık bir geçmişe sahiptir. Fonksiyonelliklerinden ziyade, işlevlerinin ötesinde bir yapılma maksatları olan bu el baltaları, özellikle Demir Çağı’ndan itibaren yoğun bir sembolizm ihtiva ederek çift başlı bir formda yapılmayabetimlenmeye başlamışlardır. Süreç içerisinde farklı uygarlık ve kültürlerde değişik örnekleri ortaya çıkan çift başlı balta, önce tanrıça, daha sonra tanrı ve kahraman silahı olarak geniş bir coğrafyada hem nesne hem de tezyini bir unsur olarak kullanım alanı bulmuştur. Bu çalışmada çift başlı balta, kutsal olgusunun, imgeden nesneye dönüşme sürecindeki önemli sembollerinden biri olarak ele alınmış, aynı zamanda özellikle Anadolu merkezli olarak, kültürlerarası etkileşimin de en önemli işaretlerinden-yansımalarından biri olarak değerlendirilmiştir. Bu makale, ilk örnekleri Prehistorik dönemde görülmeye başlanan ve fakat eski dünyanın pek çok uygarlığında ve kültüründe farklı adlarla karşılaşılan çift başlı baltanın, gökyüzü ile olan ilişkisi ve sembolik kökeni üzerine yapılmış, sanat tarihi merkezli hermenötik ve fenomenolojik bir çalışmadır. Buna binaen metinde, çift başlı balta örneklerine ilişkin salt kataloglamaya dayalı deskriptif bir metodoloji tercih edilmemiştir. Farklı kültürlerdeki çift başlı balta örneklerine metinde sadece, nesnenin-formun görülme sıklığını ve yayılım alanını vurgulamak için yer verilmiştir. Ayrıca çift başlı baltanın Türk tasavvuf düşüncesi ve özellikle Bektaşi kültüründe özel bir yer ihtiva eden ve derviş çeyizi olarak tanımlanan teber ile olan bağlantısı da, makalede vurgulanan gökyüzü sembolizmi bağlamında, kurulmaya çalışılmıştır. Farklı kültürlerde farklı isimlerle görülen çift başlı baltanın, düalist bir anlayışa bağlı olarak ortaya çıkmış kutsal bir form-nesne-savaş aleti olarak yorumlandığı bu makale, genel hatlarıyla beş kısımdan müteşekkildir. İlk Örnekler kısmında, ilk balta örneklerinin ve formunun ortaya çıkışından, Örneklem kısmında, farklı kültürlerdeki çift başlı balta örneklerine ve ilişkili olduğu olgulara değinilmiştir. Sembolik Köken adlı kısımda, çift başlı balta formunun gökyüzü ile olan ilişkisi gerekçelendirilmeye çalışılmıştır. Bektaşilik ve Teber adlı kısımda, bu gökyüzü merkezli bu sembolik dilin, tasavvuf düşüncesi Bektaşilik inancı-olgusu özelinde, olgunun kendi pratikleriyle şekillenen boyutları ve teber ile olan bağlantısı üzerinde durulmuştur. Değerlendirme ve Sonuç kısmında konu özellikle, etkileşim ve dilisim- anlam ilişkisi bağlamında bütüncül bir bakış açısıyla ele alınarak yorumlanmış ve çift başlı balta ile kültürlerarası etkileşim kavramı üzerinde durulmuştur.