Li Gorî Poeticsa Arîstotales Analîza Trajediya Memê û Eyşê

Abstract

Trajedî wekî cureyeke vegotinê ya dramayê, bûyerên biêş, xemgîn û felaketên tên serê kesayetên qehreman (heroic) destnîşan dike. Her wiha ev peyva wêjeyî ji bo bûyerên erjeng yên jiyana rastî jî tê bikaranîn. Ji xwe li gorî yek ji taybetmendiyên trajediyê divê leheng an jî bûyer di jiyana rastî de jî bikaribe bê dîtîn. Her wiha ev cureye vegotinê dikare bibe mijara hikaye, destan, efsane û mîtan jî. Ji ber vê jî dibe ku taybetmendiyên rêzebûyerê, karakter û şêweya ravekirina mijaran ji hev cuda be. Arîstotales jî dema di berhema xwe ya Poeticsê prensîbên trajediyê dinivise, li ser Odipûs a Sofokles hîmên xwe datîne. Di edebiyata kurdî de Memê û Eyşê jî wek mînakek dikare bê dayîn. Trajediya Memê û Eyşê jî digel ku trajediyeke ne zêde berbelav e, ji aliyê çend taybetmendiyên xwe ve ji trajediyên din vediqete. Taybetiyeke vê trajediyê ew e ku berovajiyê trajediyên cîhanê ya bi vî rengî ne bav, lê dê kurê xwe dikuje. Ev berhema trajîk ku di eslê xwe de hikayeyeke gelerî ye ji aliyê hin nivîskaran ve wekî piyes jî hatiye adaptekirin û her çiqasî di van piyesan de derbarê ravekirina rewşa polîtîk û civakî ya serdemê cudahî hebin jî, li ser navê lehengê trajîk Mem û dawiya trajîk a vegotinê lihevhatinek heye. Di dawiyê de ev hikayeyeke trajîk ê gelerî ye û xwedî adaptasyonên piyesan e, ev jî vê ji bo lêkolînên zanistî gûncavtir dike. Em dibînin ku taybetmendiyên ku Arîstotales di pirtûka xwe ya bi navê Poeticsê de ji bo rêzebûyer û lehengên trajedîk destnîşan kiriye, di trajediya Memê û Eyşê de jî bi gelemperî hene. Lêbelê ji ber ku her rêzebûyer bi xwe re kodên çandî jî dihewîne sedîsed hevgirtinek jî tune ye. Her wiha ji ber ku têkildar e, bandora trajediyê ya li ser derûniya kesan jî wek mijareke sereke di gotarê de cih girtiye.