Akim Kalmış Bir Proje Hudeyde-Sana Demiryolu İmtiyazı

Abstract

Osmanlı Devleti’nin son döneminde büyük güçlerin nüfuz mücadeleleri dikkat çekicidir. Fransızlar, Osmanlı ekonomisine en fazla borç anlaşması yapan ülke olmalarının yanında imparatorluğun çeşitli bölgelerine önemli ölçüde yatırımlar yapmışlardır. Başta demiryolu, liman, karayolu yapımı olmak üzere tramvay, gaz, su gibi belediye hizmetleri aynı zamanda maden yatırımları verilen borçların neticesinde imtiyaz olarak Fransız şirketlerine verilmiştir. Bununla beraber 1890’dan itibaren Alman sermayesinin Osmanlı devletinde güç kazanması bu rekabeti artırmış diğer ülkelerin kendi nüfuz alanlarını oluşturmalarını ve Birinci Dünya Savaşı arifesinde de imparatorluğun topraklarının hızlı bir şekilde elden çıkmasını sağlamıştır. Konumuz olan Hudeyde-Sana demiryolu projesi, Osmanlı Devleti’nin asayiş problemlerinin en fazla olduğu Yemen sancağında gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. 1911 yılında Fransızların öncü olduğu bir borç antlaşması sonucunda demiryolu imtiyazı Fransızlara verilmiştir. Proje ile Cibâne limanı ile Hudeyde-Sana arasında bir demiryolu inşa edilmesi daha sonra hattın Hicaz vilayetine bağlanmasını amaçlamaktadır. Projenin gerçekleşmesi durumunda Yemen vilayetinin iç bölgelerle ile etkileşiminin artacağını ve ticaretin gelişeceği öngörülmektedir. Osmanlı Devleti açısından ise demiryolunun tamamlanması halinde asayiş problemlerinin halledilmesi ve siyasi otoritenin sağlamlaştırılacağı düşünülmektedir. Proje başladığı dönemde Osmanlı Devleti bölgedeki isyanlarla meşguldür. Dolayısıyla demiryolunun inşaatında birçok asayiş problemi yaşanmıştır. Aynı yıl başlayan Trablusgarp savaşı neticesinde ise demiryolu şantiyesi İtalyanlar tarafından bombalanmış proje durdurulmak zorunda kalmıştır. Şüphesiz bu gelişme hem İtalyan-Fransız arasında hem de Osmanlı-Fransızlar hükümetleri arasında birtakım diplomatik krizler yaratmıştır. Bu makalenin amacı dönemin Fransız basını baz alınarak bu demiryolu projesini incelemek aynı zamanda dönemin diplomatik ve siyasi çatışmalarını gözlemlemeye çalışmaktır.