Örtmece İfadelerinin Mizahî Boyutu: Leyla ile Mecnun Dizisi

Abstract

Değişen yapısıyla dilsel evrimin bir işaretleyicisi olarak kabul edilebilecek olan örtmece: toplumsal bir uzlaşı sonucunda tabu, yasak, kaba, çirkin, kötü, uyumsuz, uygunsuz, müstehcen şeklinde kodlanan dilsel yapıların doğrudan ifadesi yerine dolaylı/örtük bir şekilde ifade edilmesidir. Sözü edilen dilsel yapılar içerisinde uyumsuzluk, üzerinde durmak istediğimiz temel kavramdır. Örtmece yapısal özelliği gereği uyumsuzluk barındırmaktadır. Norm olarak kabul gören ve bu nedenle “normal” olarak işaretlenen dilsel yapıların kültürel ve sosyal sebeplerden dolayı ifadesinde güçlüğün yaşandığı noktada başvurulan örtmece, bu yönüyle standardın dışına çıkarak uyumsuzluk performansı sergilemektedir. Uyumsuzluk kavramı hem mizah hem de örtmece ifadelerinin ortaklaştığı noktadır. Dolayısıyla da temel mizah teorilerinden biri olan uyumsuzluk teorisi mizahın örtmece ile olan ilişkisini gösterir niteliktedir. Sözü edilen ilişki bu çalışma özelinde Leyla ile Mecnun dizisi örnekleminde incelenmiştir. Absürt komedi türünün başarılı bir örneği olarak kabul edilen dizi içerdiği örtmece ifadeleri ile uyumsuzluk teorisi odaklı bir mizah anlayışı benimsemiştir. Bu çalışma kapsamında Leyla ile Mecnun dizisinde hangi örtmece ifadelerinin, ne sıklıkla ve hangi temalar bağlamında kullanıldığı; uyumsuzluk teorisi ve örtmece arasında nasıl bir ilişkinin olduğu, benzeşen ve farklılaşan noktaların neler olduğu incelenmiştir. Bu bağlamda Leyla ile Mecnun dizisinin 2011-2013 yılları arasında yayınlanan 103 bölümü içerisinde yer alan örtmece ifadelerinin belirlenmesinde amaçsal örneklem, ulaşılan korpusun incelenmesinde doküman incelemesi ve verilerin değerlendirilmesi için nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Ulaşılan örtmece ifadelerinin tematik sınıflaması yapılmış, kullanım sıklığı verilmiş ve ifadelerin içerdiği uyumsuzlukların mizahî işlevi belirtilmiştir. Çalışmada örtük anlam taşıyıcısı olarak örtmece ifadelerinin bilinen işlevlerinin yanında mizahî bir işlev fonksiyonuyla da hareket ettiği ortaya konmuştur.