Mbi historinë e parrëfyer detare të shqiptarëve

Abstract

Edhe pse jemi një nga popujt që kemi jetuar në brigjet e Mesdheut për mijëra vite, jemi ndoshta të vetmit mesdhetarë që pothuajse nuk i kemi lëvruar studimet e historisë detare. Duket në  fakt e pabesueshme se sa pak studime mbi detin janë ndërmarrë nga shkenca shqiptare në përgjithësi dhe nga ajo historike në veçanti. Megjithëse shqiptarët janë një popull mesdhetar, që gëzojnë një pozitë strategjike kyçe në Mesdheun  Qendror,  duke dalë në dy nga detet më të rëndësishme të këtij deti të madh, që  kanë pasur një rol të kufizuar në historinë detare të mesjetës. Kjo mangësi është parë nga kundërshtarët e tezës së autoktonisë së shqiptarëve në trojet e tyre të lashta, si fakt i pakundërshtueshëm që dëshmon se shqiptarët janë formuar si komb në një zonë tjetër larg ndikimit të detit.  Një nga argumentet më të përdorura nga mohuesit e autoktonisë së shqiptarëve në Ballkanin Perëndimor dhe rrjedhimisht mohuesit e vazhdimësisë iliro-shqiptare janë lidhjet e pakta të shqiptarëve me detin, qoftë në aspektin historik ashtu  edhe  në  atë  gjuhësor.     Pa dyshim  që  ky  supozim  është spekulativ, jo sepse nuk mbështetet në fakte, por për arsye se e shtjellon çështjen vetëm deri aty sa justifikon këtë pretendim, duke mos i shtjelluar të gjitha faktet dhe faktorët e një mangësie të tillë. Këta autorë duke parë natyrën e leksikut detar të shqipes, që sipas tyre nuk përmban fjalë detare të vetat në numër të madh, pohojnë se shqipja nuk është gjuhë me prejardhje ilire, por trake, pasi i ka marrë këto fjalë të leksikut detar nga gjuhët fqinje. Nga ana tjetër, ky qëndrim ideologjik, përveç neglizhimit të rolit dhe veprimit të indit social në historibërje, ka shërbyer edhe si vetëkufizim metodologjik, duke penguar mundësinë e qasjes  krahasimtare në aspektin sinkronik dhe diakronik, pra krahasimit të vendeve të ndryshme në kohë të njëjtë dhe në kohë të ndryshme, apo edhe  të  të  njëjtit  vend  në  kohë  të  ndryshme.  Në aspektin krahasimtar shekulli XVI nuk është vetëm shekulli  i artë i osmanëve, dhe shekulli i zgjimit të energjive qytetëruese të shqiptarëve, por është shekulli i artë i spanjollëve, i portugezëve, i algjerianëve, i venedikasve, i raguzanëve, i francezëve, të rilindur nga gërmadhat e luftës njëqindvjeçare, pra është shekulli i artë i Mesdheut. Pjesëmarrja dhe përfshirja e shqiptarëve në këtë zgjim qytetërues mesdhetar, në  këtë  rilindje  të  Mesdheut  nuk  është as e turpshme as e panatyrshme. Është pasojë e pritshme dhe e natyrshme e një trendi gjithëpërfshirës panmesdhetar.