XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı’da Nüfus ve Beşerî Sermaye: Selanik Örneği

Abstract

Tarihsel bağlamda nüfus çalışmaları akademi dünyasında gün geçtikçe daha fazla ilgi görmeye başlayan bir alan haline gelmiştir. Bu çalışma tarihsel demografi kapsamında on dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nun en gözde vilayetlerinden biri olan Selanik’in demografik yapısını incelemeyi amaçlamaktadır. Selanik bu dönemde ticaretin hakim olduğu bir liman kenti olduğu kadar, farklı dinî ve etnik aidiyetlere mensup insanların da bir arada yaşadığı bir kent olması yönüyle pek çok çeşitliliği içinde barındırmaktaydı. Kentin bu özelliği çalışmamızın konusunu oluşturmasında etken olmuştur. Makalemizin veri kaynakları Selanik kentinde yaşayan insanların sayısı, yaşları ve fiziksel özellikleri kadar bu değişkenlerden hareketle türeteceğimiz beşerî sermaye verileri oluşturmaktadır. Söz konusu veriler Tanzimat'ın başından itibaren imparatorluğun birçok bölgesinde tutulan nüfus kayıtlarından biri olan 1841 tarihli Müslim ve gayrimüslim nüfus defterlerinden elde edilmiştir. İçerik itibarıyla son derece zengin niteliğe sahip bu defterler Selanik’te her bir erkek hane reisinin ismi, şöhreti, fiziksel özellikleri, yaşları, meslekleri, erkek çocuk sayısı ve engellilik durumları gibi bilgiler sunmaktadır. Oluşturduğumuz veri kümesinden hareketle Selanik nüfusunun temel özellikleri farklı toplumsal bileşenler arasında mukayeseli bir biçimde değerlendirilecektir.