Kudüs Millet Bahçesi: Kutsal Şehirde Modernite ve Kentsel Mekân (1870-1917)

Abstract

Günümüzde sık sık duymakta olduğumuz “millet bahçesi” kavramı, ilk kez 19. yüzyılın ikinci yarısında kullanılmaya başlanmıştır. Osmanlı kentlerinde “millet bahçesi,” “memleket bahçesi” ya da “belediye bahçesi” gibi adlarla anılan bu parklar, daha önce örneği görülmemiş yeni bir kamusal mekân türüdür. Önceden hazırlanmış planlar doğrultusunda Avrupai tarzda oluşturulan parklar, Tanzimat modernitesini sembolize etmenin yanı sıra, kent mekânına yapılan idari müdahaleleri anlamada da önemli bir role sahiptir. 1860’lı yıllara tarihlenen Taksim Bahçesi ve Tepebaşı Bahçesi, İstanbul’daki ilk örneklerdir. Tanzimat şehirciliğinin pek çok alanında olduğu gibi, İstanbul taşra kentleri için model oluşturmuş, kısa bir süre sonra diğer kentlerde de benzer alanlar ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri olan Kudüs Millet Bahçesi, belediye tarafından 1891 yılında kentin yeni merkezi olarak sivrilen Yafa Kapısı’nın hemen ilerisine inşa edilmiştir. Kudüs Millet Bahçesi sadece kent halkının açık havadan yararlanabileceği bir yer değil, tiyatro gösterilerinin yapıldığı, içindeki kahvehanede buluşmaların gerçekleştiği önemli bir cazibe noktası, Avrupai yeni yaşam pratiklerinin deneyimlendiği mekandır. Osmanlı askeri bandosu, burada haftada iki kez dönemin ünlü marşlarının çalındığı, farklı cemaatleri bir araya getiren gösteriler düzenlemiştir. Özellikle II. Meşrutiyet yıllarında Kudüs Millet Bahçesi, siyasi gösterilerin de mekânı haline gelmiştir. Bu çalışmada, 19. yüzyıl sonlarına doğru kent alanında yeni bir kamusal mekân olarak ortaya çıkan “millet bahçesi”, Kudüs’teki örnek üzerinden incelenecektir. Millet Bahçesinin yapım süreci, kentlinin gündelik hayatındaki yeri, çevresindeki bölge ile mekânsal ilişkisi değerlendirildikten sonra, devlet-toplum karşılaşmasının mekânı olarak politik gündemin buraya nasıl yansıdığı tartışılacaktır. İngiliz ve Osmanlı arşivleri, döneme ait fotoğraf ve kent planları çalışmanın temel kaynaklarıdır.