Polibromlu Dibenzo-p-Dioksinler/Furanlar (PBDD/F'lar) ve Hegzabromosiklododekanlar (HBCDD’lar): Kimyasal Oluşum, İzleme, Etki ve Ölçüm

Abstract

Kalıcı organik kirleticiler (KOK'lar), biyolojik olarak parçalanmamaları nedeniyle çevrede daha uzun süre kalabilen organik kimyasallardır. Polibromlu dibenzo-p-dioksinler/furanlar (PBDD/F’ler), istemeden üretilen ve Stockholm Sözleşmesi'ne henüz dahil olmamış kirleticilerdir. PBDD/F’ler poliklorlu dibenzo-p-dioksinler/furanlar (PCDD/F'ler) gibi kalıcı halojenize organik kirleticiler olup, lipofilik ve biyoakümülatif özelliklerinden ötürü besin zincirlerinde birikerek insan sağlığı ve çevre üzerinde olumsuz sonuçlar doğurma potansiyeline sahiptirler. PBDD/F'ler esas olarak bromlu alev geciktiricilerin (BFR’lerin) yanması, elektrikli ve elektronik ekipmanların sökülmesi, metal eritme ve atık yakma gibi termal koşullar altında ortaya çıkmaktadır. Hegzabromosiklododekanlar (HBCDD’lar) ise Stockholm KOK'lar Sözleşmesi'nin Ek A kısmında listelenmiş olup; insan maruziyetinin meydana geldiği başta su, toz, hava ve toprak yoluyla taşınarak çevreyi kirletirler. Kontamine olmuş yiyecekler, nefes alma ve içme suyu, insanların HBCDD'lere maruz kalması için üç önemli yoldur. Özellikle balık tüketimi, insanların HBCDD'lere maruz kalmasının ana yollarından biridir. Günümüzde, varlığı, özellikleri, etkileri ve ölçüm yöntemleri de dahil olmak üzere PBDD/F'ların ve HBCDD'lerin kapsamlı bir açıklanması eksiktir; bu nedenle, bu derleme bu bilgileri sağlamak için yapılmıştır.