Family scripts and crime with art in the background of a crime novel (James Patterson and Liza Marklund, <i>The Postcard Killers</i>)

Abstract

<b>Wprowadzenie.</b> Artykuł przedstawia powieść kryminalną z perspektywy psychologiczno- literacko-prawnej. W kreacji jednej z bohaterek wyeksponowano teorię skryptów życiowych (scenariuszy rodzinnych), którą stworzył Eric Berne. Tekst artykułu podzielono na kilka części. Opisano w nich m.in. budowę aparatu skryptowego, rolę postaci dziennikarki w kontekście scenariuszy rodzinnych, kompozycję i fabułę powieści, rozwiązania konstrukcyjne, prawno-kryminologiczne podwaliny powieści kryminalnej, kontekst historycznoliteracki. Książka nawiązuje do początków powieści opartych na zagadce kryminalnej, co łączy się z rozwojem prasy. Autorzy – James Patterson i Liza Marklund1 – budują literacką opowieść poprzez sięgnięcie do kluczowych elementów prawno-kryminologicznych, tj. tworzą psychologiczny profil sprawcy, przedstawiają proces tropienia go i poznawania motywacji jego działań, starają się pociągnąć go do odpowiedzialności (nie tylko karnej) oraz zapewnić czytelnikowi poczucie sprawiedliwości. Utwór wpisuje się w konwencję dwudziestowiecznej powieści kryminalnej z jej odmianami: detektywistyczną, sensacyjno-awanturniczą oraz tzw. czarną powieścią amerykańską, a ponadto wiąże literaturę z rozwojem prasy. <b>Cel.</b> Celem artykułu jest przedstawienie najnowszej powieści kryminalnej na tle ewolucji tego gatunku literackiego, z uwzględnieniem kontekstu prawno-kryminologicznego i skryptów rodzinnych. <b>Materiały i metody.</b> Artykuł ma charakter deskryptywno-analityczny, wykorzystuje narzędzia charakterystyczne dla pracy filologa (m.in. teoria literatury, eksplikacja tekstu, kryminologia kulturowa) i prawnika (studium literatury, analiza dokumentów). <b>Wyniki.</b> Z analizy tekstu (w tym szczególnie konstrukcji postaci) oraz ewolucji tego gatunku powieści wynika, że autorzy <i>Pocztówkowych zabójców</i> z pełną świadomością łączą elementy tradycji z nowatorskimi pomysłami oraz osadzają zdarzenia i ich bohaterów w konwencji kryminału wykorzystującego nośność pitawalu (formy literackiej rodem z miejsc zbrodni i sal sądowych). Nawiązują zarówno do klasyki gatunku, czyli tzw. metody Dupina, jak i wprowadzają psychologiczne motywy popełniania przestępstwa, które stają się dużo ważniejsze niż samo śledztwo. Uwzględniają także istotną rolę, którą w procesie tropienia morderców pełnią profesjonalni (Jacob Kanon) i nieprofesjonalni (Dessie Larsson) śledczy.