THE REFLECTIONS OF NADİR ŞAH’S V. SECTION CONDITION OF JAFARILIK ON KARAHİSAR-I SAHIP SANJAK (1736-1746)

Abstract

Gerek İslam öncesinde gerek İslamiyet’in kabulünden sonra Türkler bulundukları coğrafyada bazı roller üstlenmişler ve bulundukları bölgelerde etkin bir şekilde teşkilatlanarak devlet kurmayı başarmışlardır. Bu durum geniş bir coğrafyada Türk devletlerinin teşekkül etmesine neden olmuştur. Ancak söz konusu durum Türk hanedanlıkları arasında bazen siyasi buhranların yaşanmasına sebebiyet vermiştir. Bu da aralarında çekişmelerin yaşanmasına neden olmuştur. Bu çekişmeler siyasi, dini (mezhepsel) ve ticari nedenlerden dolayı meydana gelmiştir. İşbu çalışmada ele aldığımız konu Osmanlı ve Safevi Devleti’nin son döneminde ile Avşar Nadir Şah’ın iktidarı döneminde meydana gelen savaş ve barış anlaşmalarına konu edinilen Nadir Şah tarafından şart olarak belirtilen mezhep tartışmalarıdır. Nadir Şah’ın Safevilerin varlığına son verip Avşarlar Hanedanlığının başına geçmesi ile bu tartışmalar ve savaşlar yeniden başlamış ve çevredeki Sünni devletlerin yönetimlerince kabul görme ye daha ılımlı ve yakın olduğu düşünülen Caferiliğin 5. Mezhep olarak Mescid-i Haramda “rükn” ya da imam bulundurması ve ayrı bir Emir-i hac bulundurması ekseninde yeniden gündeme gelmiştir. Bu süreç Nadir Şah’ın ölümüne kadar da devam etmiştir. Osmanlı Devleti’nin hilafet makamını temsili, Haremeyn bölgesini yönetiyor olmasından barış şartı olarak ileri sürülmüştür. Ancak Osmanlı Devleti’nin gerek siyasi nedenler ve gerekse Sünni eksenli iktidar ve devlet anlayışı ile yönetilmesi nedeni ile bu istekler çeşitli nedenlerle tepkiyle karşılanmış ancak kendi mevcut etnik ve dini yapısı nedeni ile de meseleyi müzakere etmeyi tercih etmiştir. Üzerinde mutabık kalınan maddeler karşılıklı olarak hemen uygulamaya konulmuştur. Osmanlı Devleti arşiv belgelerine yansıyan bu durumun bir örneği de Karahisar-ı Sahip (Afyon Karahisar) sancağı şeriʻyye sicillerine yansımıştır. Karahisar-ı sahip şeriʻyye sicillerine yansıyan belgeler ferman suretleri, emr-i âlî suretleri, buyruldu suretleri ve kadı hükümleridir. Karahisar-ı Sahip kadısının görevi gereği bu belgelerde geçen her bir emri uygulama makamı olarak uyguladığı düşünüldüğünde bu belgelerin önemi ortaya çıkmaktadır. Diğer bir nokta ise şehrin hac güzergahında olması ve buna dair organizasyonlarda önemli görevler icra eden edilmesidir. Bu belgelerin geçtiği dönemde şehirde iktisadi olarak dış ticaret, sosyolojik olarak da esir ve kölelerin bulunduğunu göstermesi bakımından dikkat çekicidir.