Author:
Rəvan İsayev, Fəxrəddin Ağayev Rəvan İsayev, Fəxrəddin Ağayev
Abstract
İnsanın yaşadığı və işlədiyi havanın aşağı təbəqəsində baş verən fiziki hadisələrin və proseslərin öyrənilməsi zamanı müxtəlif ölçmə növlərini birbaşa, dolayı olaraq bölməklə öyrənir.Bir qayda olaraq, dolayı ölçmə üsulları yaradılarkən və həyata keçirilərkən, (direct) , yerli (in situ) və uzaqdan (remote). Hazırda fizikada, xüsusən də atmosfer fizikasında birbaşa ölçmə üsulları çox azdır. Ölçmələrin əksəriyyəti dolayıdır. Bu üsullar yaxşı öyrənilmiş qanunlardan və müxtəlif fiziki parametrlər arasındakı əlaqələrdən, atmosfer qatının ölçülməsinin (standartlarının) artıq sübut edilmiş üsullarından istifadə etməklə xüsusi kalibrləmədən istifadə edir. Yerli (əlaqə) ölçmələr atmosferin tədqiq edilən nöqtəsində (məhdud həcmdə) yerləşdirilən müəyyən həssas elementlərdən (sensorlardan) istifadə etməklə həyata keçirilir. Kontakt üsullarının köməyi ilə müxtəlif atmosfer və səth parametrlərinin çoxlu ölçüləri aparılır (məsələn, müntəzəm olaraq işə salınan radiozondlardan istifadə edərək temperatur və rütubətin ölçülməsi). Lakin bu üsullardan istifadə edərək Yer atmosferinin vəziyyəti haqqında regional və xüsusilə qlobal miqyasda ətraflı məlumat əldə etmək çətin və çox baha başa gəlir, əslində isə mümkün deyil.
Yer səthinə bitişik, əsasən yerin çevrəsinin bir çox nöqtələrində meteoroloji stansiyaların müşahidələri əsasında öyrənilir. Məhz buna görə də atmosfer fizikasının əsas hissəsini meteorologiya, daha doğrusu hava kütlələrinin hərəkəti, temperaturun, rütubətin ölçülməsi, yağıntıların tədqiqi və ozon təbəqəsinin məhv edilməsi və s. kimi məsələlər. Sadalanan bu işlər atmosferin vəziyyətinin mütəmadi olaraq proqnozlaşdırılmasını və müşahidəsini zəruri edir, meteoroloji stansiyaların köməyi ilə lazımi ölçülər aparılır.
Planetdə baş verən bir çox qlobal iqlim dəyişiklikləri prosesi həm də hava şəraitinin idarə edilməsi və proqnozlaşdırılmasında, eləcə də atmosfer parametrlərinin uzunmüddətli monitorinqində ciddi problemlər yarada bilər. Xüsusilə, meteoroloji stansiyaların təkmilləşdirilməsinə, ölçmələrin daha səmərəli üsullarla aparılmasına gələcəkdə belə proseslərin olacağı proqnozlaşdırıldığından daha çox diqqət yetirilir.
Məlumdur ki, atmosferin fiziki parametrlərinin ultrasəslə ölçülməsi prosesində səs dalğalarının havada yayılma sürəti havanın xüsusiyyətlərindən, temperaturundan və sıxlığından asılıdır. Normal atmosfer təzyiqində havada yayılan səs dalğalarının sürətinin temperaturdan asılılığı təxminən aşağıdakı əlaqə ilə müəyyən edilir.
Burada T havanın temperaturu Selsi ilə ifadə edilir. Havada səs küləyin əks istiqamətində yayılırsa, o zaman hər hansı məsafəni qət etdikdə küləyin sürətindən (rəqəm dəyərindən) asılı olaraq artır. Atmosferin fiziki parametrlərinin ölçülməsi sisteminin əsas hissəsini meteorologiya, daha dəqiq desək, hava kütlələrinin hərəkəti, temperaturun, rütubətin ölçülməsi, yağıntıların öyrənilməsi və ozon təbəqəsinin məhv edilməsi və s. kimi məsələlərin öyrənilməsi.
Respublikamızda bu sahəyə ciddi qayğı hiss olunur. İnsanların həyatı və fəaliyyəti üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən bu sahə daim dövlətimizin nəzarətindədir. Bu məqsədlə akustik anemometr (küləyin sürətini, istiqamətini, temperaturunu təyin edən cihaz) təklif edə bilərəm. Bu cihaz telemetrik olaraq sistemə qoşula və müəyyən edilmiş intervallarla məlumatları emal mərkəzinə göndərə bilər.
Açar sözlər: Ultrasəs anemometri, Proqnozlaşdırma, Akustik anemometr, Qlobal iqlim dəyişmələri
Publisher
Education Support and Investment Fund NGO