Praca a jakość życia Polaków - zmiany w okresie pandemii COVID-19

Abstract

Pandemia COVID-19 spowodowała wiele zmian we wszystkich sferach ży- cia człowieka, których spójne współistnienie wpływa na jego jakość. Nieocze- kiwanie poczucie dobrostanu, zadowolenia z życia zostało zaburzone, a nowe okoliczności wymagały szybkich procesów dostosowawczych. Jednym z klu- czowych aspektów jakości życia, które wymagało szybkiej reakcji, jest aktyw- ność zawodowa, a szczególnie praca, która nie tylko stanowi podstawowe źródło dochodów, pozwalające na zaspokajanie różnych potrzeb konsumpcyjnych, ale także jest źródłem satysfakcji lub jej braku. Ze względu na pandemię COVID-19 i wdrażane w jej konsekwencji przez rządy poszczególnych krajów obostrzenia, tam gdzie było to możliwe, pracę zaczęto wykonywać w formie zdalnej. Wpro- wadzane niemal z dnia na dzień zmiany wymagały znacznej elastyczności za- równo ze strony pracodawców, jak i pracobiorców. Obok wielu korzyści z przy- jętych rozwiązań, które pozwoliły m.in. na ograniczenie redukcji zatrudnienia, przyniosły one również wiele wyzwań. Jednym z nich było utrzymanie równo- wagi pomiędzy różnymi sferami życia zawodowego i pozazawodowego w tak wyjątkowych warunkach. Miejsce zamieszkania stało się bowiem dla wielu osób nie tylko miejscem pracy, ale także nauki i wypoczynku, a współdzielenie ogra- niczonej przestrzeni z innymi członkami gospodarstw domowych wymagało nie lada cierpliwości i sztuki kompromisu. Uwzględniając powyższe, celem głównym monografii jest przedstawienie znaczenia aktywności zawodowej, a szczególnie pracy zarobkowej, dla jakości życia Polaków. Ze względu na kompleksowość i złożoność oraz wielowymiaro- wość tych kategorii oraz ich wzajemne powiązania w opracowaniu skupiono się na następujących dziedzinowych polach obserwacji: warunkach pracy, czasie wolnym, sytuacji rodzinnej i życiowej, choć w różnym zakresie. Punktem odnie- sienia dla ich oceny były pozostałe kraje członkowskie UE. Realizacja celu głównego wymagała sformułowania: - celu teoretycznego, którym była próba uporządkowania definicji oraz sposobów pomiaru jakości życia, ze szczególnym uwzględnieniem satysfakcji z życia i pracy, - celu poznawczego odnoszącego się do przedstawienia istoty aktywności zawo- dowej, a szczególnie pracy zarobkowej jako kluczowego elementu jakości życia, wraz z uwzględnieniem różnic ich postrzegania przez kobiety i mężczyzn, - celu aplikacyjnego stanowiącego zbiór wniosków i rekomendacji związanych z oceną jakości życia przez Polaków w warunkach pandemii COVID-19 oraz perspektyw zmian w okresie postpandemicznym. Realizacja celu głównego oraz celów szczegółowych wymagała podjęcia następujących zadań badawczych: 1. Kwerendy literatury krajowej i zagranicznej, ze szczególnym uwzględnieniem metod pomiaru jakości życia i jej poszczególnych elementów. 2. Zdiagnozowania roli aktywności zawodowej, a szczególnie pracy zarobko- wej, dla jakości życia na podstawie koncepcji występujących w literaturze przedmiotu. 3. Przedstawienia relacji zachodzących pomiędzy obiektywnymi miernikami jakości życia związanymi z poziomem życia (dobrobytem), pracą zarobkową a jej subiektywnym pomiarem – satysfakcją z życia i pracy. 4. Przedstawienia przestrzennego zróżnicowania jakości życia mieszkańców UE oraz jej wybranych aspektów. 5. Oceny ogólnej jakości życia Polaków oraz jej wybranych sfer, ze szczególnym uwzględnieniem pracy zarobkowej, warunków pracy, czasu wolnego oraz zachowania równowagi pomiędzy sferą zawodową a osobistą przez kobiety i mężczyzn. Realizacja przyjętych celów wymagała sformułowania pytań badawczych: 1. Jak metodologia pomiaru jakości życia i dobór wskaźników wpływają na uzyskiwane wyniki? 2. Jak głębokie jest zróżnicowanie ocen jakości życia i jej wybranych aspektów pomiędzy krajami członkowskimi UE? 3. Jak Polacy oceniają jakość swojego życia? Czy pandemia COVID-19 wpły- nęła na zmiany ich opinii? 4. Czy pandemia COVID-19 wpłynęła na satysfakcję z życia zawodowego i po- zazawodowego? 5. Czy płeć stanowi istotny czynnik różnicujący uzyskiwane opinie? Monografia ma charakter teoretyczno-empiryczny i składa się ze wstępu, czterech rozdziałów oraz podsumowania zawierającego wnioski z badań. W rozdziale pierwszym zostały przedstawione podstawowe kwestie zwią- zane z pojęciem jakości życia oraz jej poszczególnymi aspektami. Zasadnicza część obejmuje analizę wybranych metod i sposobów pomiaru jakości życia, ze szczególnym uwzględnieniem aktywności zawodowej, przy zastosowaniu za- równo obiektywnych, jak i subiektywnych kryteriów. Wykorzystano wybrane metody oraz wskaźniki proponowane przez organizacje międzynarodowe, w tym: wskaźnik rozwoju społecznego – HDI (UNDP), Indeks Lepszego Życia  Better Life Index (OECD), a także wskaźniki udostępniane przez Eurostat oraz Eurofound. Przegląd dostępnych danych, wraz z ich krytyczną analizą, obejmuje wszystkie kraje członkowskie UE, stanowiąc punkt odniesienia dla określenia miejsca Polski w rankingach międzynarodowych. Rozdział drugi stanowi odniesienie do przeprowadzonych badań własnych – ankietowych. W pierwszej części rozdziału przedstawiono organizację i przebieg badań, wraz ze wskazaniem celów i pytań badawczych. Dalsza część była zwią- zana z analizą uzyskanych wyników dotyczących subiektywnego zadowolenia z życia i jego wybranych aspektów, przy uwzględnieniu określonych cech so- cjodemograficznych badanej populacji. Ze względu na przyjęte założenia mono- grafii, znacząca część prowadzonych analiz w tym i w kolejnych rozdziałach skupia się na różnicach postrzegania jakości życia przez kobiety i mężczyzn. W rozdziale trzecim zostały zaprezentowane zmiany sytuacji zawodowej w okresie pandemii COVID-19 w Polsce i innych krajach UE. Podstawę analiz stanowiły dane statystyczne pochodzące z Eurostatu za lata 2019 i 2020. Na dzień złożenia monografii nie wszystkie dane za 2021 rok były dostępne. Odnie- siono się do zmian poziomu i wskaźnika zatrudnienia, bezrobocia oraz bierności zawodowej, która staje się istotnym problemem niewykorzystania dostępnych zasobów pracy. Pandemia wpłynęła na zmiany organizacji pracy, a szczególnie pracę zdalną. Analizy danych statystycznych zostały uzupełnione wynikami badań własnych, ze szczególnym uwzględnieniem zalet i wad pracy zdalnej oraz przy- szłości jej stosowania. Ostatni rozdział monografii obejmuje wybrane zagadnienia związane z po- szukiwaniem harmonii w życiu osobistym i zawodowym. Przedstawione zostały problemy definicyjne (konflikt, równowaga, wzmocnienie) i metodologiczne (ba- dania OECD, Eurostatu, Eurofound) oraz instrumenty i skutki zachwiania tej równowagi. Ważne miejsce w prowadzonych rozważaniach zajmują wyniki badań własnych związanych z oceną satysfakcji z pracy i czasu wolnego (jego ilości i sposobów spędzania), które ulegały zmianom w okresie pandemii. Monografię wieńczy podsumowanie wraz z wnioskami oraz rekomendacjami kierowanymi zarówno do pracodawców, pracowników oraz instytucji i organizacji mających bezpośredni i pośredni wpływ na kształtowanie stosunków pracy w Polsce, opracowywane rozwiązania prawne, a także wdrażane działania, ma- jące na celu ułatwienie zachowania harmonii w życiu. Nie ulega wątpliwości, że ze względu na złożoność i kompleksowość poru- szanych w opracowaniu kwestii oraz relacje zachodzące pomiędzy poszczegól- nymi domenami jakości życia, zaledwie część aspektów została poruszona, a te- mat z całą pewnością nie został wyczerpany. Autorka wyraża jednak nadzieję, że zaprezentowane rozważania okażą się inspirujące dla Czytelników poszukują- cych odpowiedzi na pytania dotyczące wpływu pandemii COVID-19 na nasze życie i jego jakość oraz przyszłość pracy w świecie postpandemicznym.