JĘZYKI SPECJALISTYCZNE W BADANIACH I PRAKTYCE 2

Abstract

Monografia, którą oddajemy do rąk Czytelnika, stanowi kontynuację tomu Języki specjalistyczne w badaniach i praktyce, pod redakcją Jolanty Łąckiej- -Badury, wydanego w 2016 roku nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Eko- nomicznego w Katowicach. W niniejszej publikacji powracamy do tematyki języków specjalistycznych, oferując zbiór rozdziałów poświęconych dydaktyce różnych odmian języków specjalistycznych, między innymi języka biznesu, języków zawodowych, języka medycznego, naukowego, języka branży mor- skiej. Obok wiodącego obszaru dydaktyki spektrum poruszanych zagadnień obejmuje także analizę i przekład tekstów specjalistycznych. Teksty nawiązują do kilku języków narodowych, w tym języka angielskiego, niemieckiego, wło- skiego, polskiego i chińskiego. Część I tomu poświęcona jest dydaktyce języków specjalistycznych. Mo- nografię rozpoczyna rozdział autorstwa Izabeli Bawej – Elementy kulturowe w korespondencji biznesowej w języku niemieckim, którego przedmiot stanowi problem nauczania komunikacji w świecie biznesu. Autorka koncentruje się na trudnościach, jakie stawia przed studentami język specjalistyczny używany w nowoczesnej korespondencji z Niemcami. Poświęca szczególną uwagę listom, które analizuje z uwzględnieniem ich nacechowania kulturowego. Ponieważ pi- sma oficjalne w każdym języku zdeterminowane są odmiennymi konwencjami społecznymi i zwyczajami językowymi, analizie poddane zostają różnice między listami oficjalnymi w języku ojczystym studentów a pismami oficjalnymi w języku niemieckim, dotyczące między innymi stosowanych zwrotów grzecznościowych czy schematów zdaniowych, które w każdym kraju określają inną rzeczywistość kulturową. Autorka podejmuje także próbę uchwycenia cech charakterystycznych niemiecczyzny specjalistycznej dla celów biznesowych, wynikających z innych warunków kulturowych na poziomie morfologicznym, składniowym, leksykal- nym, stylistycznym oraz w zakresie struktury tekstu. W kolejnym rozdziale – Relacja nauczyciel – uczący się na zajęciach języka specjalistycznego – Justyna Cholewa omawia tytułową relację, którą postrzega jako asymetryczną. Asymetria wynika z dopełniających się wzajemnie ról spo- łecznych – nauczającego i uczącego się, oraz związanych z nimi praw i obo- wiązków; jest przesunięta na korzyść nauczającego, zaś jej stopień zależy od współdziałania obydwu stron. Autorka zwraca uwagę na fakt, że na zajęciach języka specjalistycznego partnerzy komunikacji dysponują różnym poziomem wiedzy specjalistycznej i językowej. Działają w ramach sytuacji komunikacyj- nej, którą konstytuują cel, czas, miejsce i sposób komunikacji oraz konwencje kulturowe. W związku z asymetrią w zakresie kompetencji zawodowej nauczy- ciel może mieć problemy z inicjowaniem, kierowaniem i utrzymaniem komuni- kacji podczas zajęć. Takie utrudnienia nie mają miejsca, jeśli lektor korzysta na zajęciach z odpowiednich materiałów w formie autentycznych tekstów i zadań, które symulują wiarygodne sytuacje, ukierunkowując w ten sposób komunikację odbywającą się na zajęciach na komunikację naturalną. Dzięki temu obie strony czerpią korzyści: lektor poszerza swoją wiedzę specjalistyczną, a student chęt- niej angażuje się w pracę na lekcji, częściej wypowiada się, a tym samym pod- nosi poziom biegłości językowej. Wzajemne uzupełnianie się poprzez współ- działanie przyczynia się do znacznego zmniejszenia asymetrii między stronami. Następny rozdział Styl naukowy a idea prostego języka. Kilka propozycji dydaktycznych autorstwa Małgorzaty Ciunovič jest poświęcony idei prostego języka w komunikacji specjalistycznej. Odwołując się do zasad dobrego stylu (jasności, prostoty i zwięzłości), Autorka pokazuje, w jaki sposób założenia idei prostego języka można zastosować w tekstach stylu naukowego. Przedstawia przykłady niekorzystnych z punktu widzenia idei prostego języka wyrażeń języ- kowych (na przykład wielopiętrowych struktur dopełniaczowych, dwuznaczności semantycznej, redundancji). Opierając się na doświadczeniach z własnej prakty- ki nauczycielskiej (obejmującej między innymi prowadzenie zajęć ze stylistyki praktycznej dla studentów filologii polskiej oraz włoskiej), dzieli się z Czytelni- kiem wskazówkami dotyczącymi dydaktyki przygotowywania tekstów nauko- wych zgodnie z założeniami idei prostego języka. Zagadnienie nauczania języków dla celów zawodowych w szkołach śred- nich technicznych jest tematem rozdziału Język obcy zawodowy na poziomie B1, B2 w szkole średniej zawodowej – problemy i wyzwania Małgorzaty Filipkowskiej- -Świecy. Autorka omawia problemy, z jakimi zmagają się zarówno uczniowie, jak i sami nauczyciele języków obcych dla celów zawodowych na tym etapie kształcenia. Rozważa zasadność rozpoczynania nauki języka zawodowego na różnych poziomach kształcenia oraz korelację wiedzy zawodowej uczniów z ich umiejętnością przyswajania wiedzy w języku obcym. Stara się pokazać, w jaki sposób sama dostosowuje poziom wiedzy uczniów do wykorzystywanych mate- riałów. Wskazuje także różnice między pracą z gotowym podręcznikiem a nau- czaniem opartym na materiałach autentycznych. Prezentuje metodologię ćwi- czeń stosowanych we własnej praktyce nauczycielskiej oraz wady i zalety podejścia promującego autonomię ucznia. W końcowej części Autorka omawia wpływ nauczanych przedmiotów na rozwój osoby prowadzącej zajęcia pod ką- tem zarówno zawodowym, jak i interpersonalnych relacji z uczniami. Celami rozdziału Angielski dla marynarzy – wykorzystanie nowoczesnych technologii w nauczaniu języka specjalistycznego Haliny Gajewskiej są zdefi- niowanie języka specjalistycznego branży morskiej i przedstawienie zasobów internetowych wykorzystywanych w procesie kształcenia językowego studentów nawigacji Akademii Morskiej w Szczecinie. W sytuacji, w której wykładowcy mają do czynienia z ograniczoną liczbą materiałów dydaktycznych, w tym pod- ręczników do nauki morskiego języka angielskiego, z pomocą przychodzą mate- riały specjalistyczne dostępne online. Autorka omawia zróżnicowane źródła języka angielskiego dla marynarzy, wśród których wyróżnia strony internetowe oferujące artykuły popularnonaukowe na tematy szeroko powiązane z gospodar- ką morską, następnie programy i aplikacje do nauki morskiego angielskiego oraz jako ostatnie: krótkie filmy dostępne online prezentujące fragmenty z życia i pracy marynarzy na morzu lub omawiające konkretne zagadnienia morskie. Wykorzy- stanie materiałów dydaktycznych bazujących na nowych technologiach ma na celu, po pierwsze, poszerzenie znajomości specjalistycznego słownictwa studen- ta przez naukę nowych terminów morskich, po drugie zaś: doskonalenie umie- jętności językowych w zakresie mówienia, słuchania i czytania. Autorka zwraca uwagę na fakt, że uwzględnianie w dydaktyce języków specjalistycznych rze- czywistych potrzeb komunikacyjnych wynikających z konieczności realizacji przez studentów określonych zadań profesjonalnych nie tylko uatrakcyjnia zaję- cia, ale także sprawia, że nauka języka zawodowego współgra z celami i założe- niami całego programu kształcenia przyszłych nawigatorów. Rozdział Wykresy statystyczne – ich forma, funkcja komunikacyjna i inter- pretacja w języku obcym na przykładzie języka niemieckiego autorstwa Anny Iwańskiej i Elwiry Poleszczuk skupia się na kwestii werbalizacji wyników analizy danych w komunikacji specjalistycznej, która przysparza szczególnie dużo trudności w języku obcym. Autorki przedstawiają główne rodzaje wykre- sów i ich funkcje komunikacyjne oraz analizują typowe struktury gramatyczne i leksykalne w języku polskim i niemieckim, determinowane przez określoną funkcję komunikacyjną wykresu. W dalszej części tekstu poddają analizie wybra- ne podręczniki do nauki języka niemieckiego dla celów ogólnych i specjalistycz- nych pod względem zadań służących do wdrażania lub utrwalania określonych struktur gramatycznych i środków leksykalnych koniecznych do interpretacji wykresów statystycznych. Na koniec podejmują próbę odpowiedzi na pytanie, czy zasadne jest wdrażanie typowych struktur gramatycznych i leksykalnych służących do interpretacji wykresów w formie osobnego kursu, czy też wystar- czające okaże się korzystanie w tym celu z zadań dostępnych w podręczniku. W kolejnym rozdziale Kształcenie nauczycieli języków specjalistycznych – mit czy rzeczywistość Joanna Kic-Drgas zajmuje się zagadnieniem przygoto- wania nauczycieli języków specjalistycznych do pracy w zawodzie i zapewnie- nia im różnych form doskonalenia zawodowego. Autorka omawia wyniki dia- gnozy kształcenia nauczycieli języków specjalistycznych w Polsce i Europie oraz wskazuje propozycje narzędzi cyfrowych wspierających rozwój zawodowy nauczycieli na różnych etapach kariery. Pierwsza część tekstu, stanowiąca próbę analizy obecnej sytuacji zawodowej nauczyciela języka specjalistycznego w Pol- sce i Europie, przedstawia wyniki badania obejmującego zestawienie oferty dy- daktycznej kształcenia nauczycieli języków specjalistycznych w Polsce i w Eu- ropie, skonfrontowane z potrzebami nauczycieli języków specjalistycznych, jak również propozycję modelu standaryzowanego programu kształcenia nauczycie- li języków specjalistycznych. W kolejnej części Autorka wskazuje sposoby roz- wiązania przywołanych uprzednio problemów, uwzględniające zarówno nauczy- cieli posiadających już spore doświadczenie zawodowe, jak i osoby dopiero rozpoczynające swoją karierę dydaktyczną. Prezentuje również praktyczne ćwi- czenia, wchodzące w skład kursu MOOC, opracowanego z myślą o nauczycielach języków specjalistycznych. W końcowych passusach przedstawione są wnioski i możliwości aplikacji uzyskanych wyników analizy. Bartłomiej Kopczacki podejmuje w swoim rozdziale E-nauczyciel języków obcych w procesie e-kształcenia. Wnioski po pandemii próbę analizy przemian zachodzących w metodach nauczania spowodowanych pandemią COVID-19. Według Autora elementy e-edukacji będą odgrywały coraz większą rolę w pro- cesie kształcenia, co z kolei będzie skutkowało koniecznością lepszego zapo- znania się nauczycieli i wykładowców z teoriami e-kształcenia, edukacją w za- kresie nowych technologii oraz refleksjami nad metodami pracy z uczącym się. Kluczowym czynnikiem w nowym e-kształceniu będzie zmiana relacji pomiędzy nauczającym i uczącym się. Autor zakłada redefinicję roli nauczyciela i ucznia w procesie kształcenia. Podobnie jak wcześniejszy tekst rozdział Metoda WebQuestu w nauczaniu języka obcego akademickiego Agnieszki Kościńskiej i Magdaleny Łubiarz koncentruje się na zmianach, jakie zachodzą w procesie kształcenia językowego w związku z powszechnym stosowaniem nowych mediów i technologii informa- cyjno-komunikacyjnych (TIK). Zmiany te odbywają się w dwóch obszarach: środowiska, w którym nauczanie jest realizowane, oraz stosowanych metod i tech- nik pracy. Jedną z takich metod, która dzięki swojej strukturze dobrze sprawdza się w przypadku nauczania zdalnego, stanowi metoda WebQuestu. Wpisuje się ona w ramy coraz bardziej rozpowszechnionego w polskim systemie kształcenia podejścia konstruktywistycznego. O jej walorach dydaktycznych świadczy rów- nież fakt, że proces tworzenia prac projektowych, stanowiących jeden z etapów tej metody, może podlegać zarówno autorefleksji, jak i ocenie formatywnej. Autorki przedstawiają wyniki badania przeprowadzonego na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie wśród studentów studiów doktoranckich, wskazujące na pozytywne postrzeganie przez uczących się języka obcego aka- demickiego wykorzystania metody WebQuestu. Prezentuje także refleksje nau- czycieli uzyskane w pilotażowym badaniu na temat wprowadzenia WebQuestu jako jednej z metod prowadzenia zajęć lektoratu języka obcego akademickiego. Celem kolejnego rozdziału Działania mediacyjne a uczenie się i nauczanie języków specjalistycznych autorstwa Radosława Kucharczyka jest zastanowie- nie się nad miejscem działań mediacyjnych w procesie uczenia się i nauczania języków specjalistycznych. Rozważania rozpoczyna próba definicji dydaktyki nauczania języków specjalistycznych, która kładzie nacisk na pragmatyczne użycie języka, gdzie mediacja jawi się jako naturalny element komunikacji za- wodowej. Następnie Autor pokazuje ewolucję pojęcia działań mediacyjnych oraz ich aktualnego miejsca w kształceniu językowym w kontekście glottody- daktycznym, ze szczególnym uwzględnieniem procesu uczenia się i nauczania języków specjalistycznych. Artykuł kończy analiza wybranych ćwiczeń i zadań mediacyjnych, które można wykorzystać na lekcji języka specjalistycznego. Kolejnym rozdziałem, poświęconym kwestii wykorzystywania nowych mediów oraz technologii informacyjnych i komunikacyjnych w zdalnej dydak- tyce języków obcych, jest Wykorzystanie nowych mediów i technologii ICT w zdalnej dydaktyce języków obcych – zagrożenia, szanse oraz przykłady krea- tywnej pracy Sylwii Maj-Moskalik. Autorka porusza trzy ważne zagadnienia. Pierwszym z nich są zagrożenia, jakie wynikają z nauczania zdalnego. Dotyczą one przede wszystkim budowania relacji w wirtualnej rzeczywistości – między nauczycielami i uczniami/studentami oraz między samymi uczniami/studentami. Drugą istotną kwestię poruszoną w tekście stanowią szanse i możliwości, jakie dają nauczanie zdalne oraz współczesne media i technologia. W artykule zapre- zentowano przydatne narzędzia, takie jak platformy, serwisy oraz strony interne- towe, a także urządzenia elektroniczne, które można wykorzystać w dydaktyce języków obcych. Podano również przykłady kreatywnej pracy zdalnej, polegają- ce między innymi na tworzeniu i wykorzystywaniu interaktywnych gier oraz quizów, które według Autorki wpływają pozytywnie na proces zapamiętywania, a także urozmaicają wykorzystywanie poznanej leksyki i struktur gramatycz- nych. Ponadto budują zaangażowanie i redukują stres, co okazuje się niezwykle istotne w kontekście edukacji zdalnej. Świadomość zagrożeń i trudności, które wiążą się z nauczaniem zdalnym, oraz wiedza na temat możliwości, jakie daje korzystanie z nowych mediów, mogą wpłynąć pozytywnie na proces nauczania. Aleksandra Makowska koncentruje się w swoim tekście Prezentacje biz- nesowe – rozwijanie umiejętności interkulturowych u studentów lingwistyki dla biznesu przed pandemią koronawirusa COVID-19 i w trakcie jej trwania na rozwijaniu umiejętności wygłaszania prezentacji biznesowych. Autorka zauwa- ża, że pomimo niezmiernie istotnej roli tej umiejętności w świecie biznesu więk- szość prezentujących odczuwa lęk przed wystąpieniami, ponieważ odbiorcy bardzo szybko tracą zainteresowanie przekazywanymi treściami. Na sukces pre- zentacji składa się cała gama umiejętności, jednak praktyczne zajęcia prowadzo- ne w ramach programu studiów rzadko kształcą i pozwalają na ćwiczenie tech- nik retorycznych, niuansów kulturowych czy metod kontrolowania mowy ciała podczas prezentowania treści biznesowych. Dlatego też ćwiczenie umiejętności prowadzenia prezentacji biznesowych i rozwijanie umiejętności interkulturo- wych znalazło się w programie nauczania języka angielskiego biznesowego na lingwistyce dla biznesu – kierunku studiów Uniwersytetu Łódzkiego. Autorka omawia trzy etapy procesu rozwijania umiejętności prezentowania treści bizne- sowych w języku angielskim: zdobywanie wiedzy na temat prowadzenia prezen- tacji dla odbiorców z różnych krajów, przygotowanie prezentacji i przeprowa- dzenie jej podczas zajęć. Rozdziały opublikowane w części II monografii dotyczą różnych aspektów analizy tekstów specjalistycznych i przekładu specjalistycznego. Katarzyna Jóskowska, Autorka tekstu Języki klasyczne we współczesnej terminologii me- dycznej – analiza korpusowa, przedstawia wyniki analizy częstotliwości i charak- teru zapożyczeń greckich i łacińskich w angielskich tekstach medycznych. Do celów badawczych zastosowano narzędzia korpusowe. Przeanalizowano dziesięć anglojęzycznych artykułów medycznych opublikowanych w 2020 roku z zakre- su dermatologii. Wnikliwa analiza uzyskanych wyników pokazuje, że zapoży- czenia leksykalne z języków klasycznych stanowią obszerną warstwę słownictwa specjalistycznego, zwłaszcza medycznego. Znajomość łaciny i greki okazuje się niezwykle pomocna w opanowaniu angielskiej terminologii medycznej, zaś po- znanie tajników etymologii usprawnia proces uczenia się i ułatwia zapamięty- wanie. Przedstawione w rozdziale propozycje oraz sugestie mogą w przyszłości być uwzględnione przy tworzeniu kursu języka angielskiego dla studentów kie- runku lekarskiego oraz nauk pokrewnych. Kolejny rozdział Jednostki wynikowe a rozumowanie sylogistyczne w uza- sadnieniach wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego autorstwa Piotra Ostrowskiego jest poświęcony rozważaniom w zakresie funkcjonowania spój- ników wynikowych oraz innych językowych jednostek tworzących relację wy- nikania w uzasadnieniach wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) w kontekście prowadzonego przez sąd wnioskowania sylogistycznego. Autor wskazuje na problemy dotyczące spójności wnioskowania sądu oraz jego czytel- ności. Wyniki zostały opracowane w oparciu o analizę użycia jednostek wyni- kowych w stu uzasadnieniach wyroków NSA oraz porównawczą analizę użycia jednostek wynikowych w uzasadnieniach orzeczeń sądowych w jednozdanio- wym modelu redakcji uzasadnień orzeczeń (na przykładzie dawnej praktyki francuskich sądów), jak również w modelu wielozdaniowym (stosowanym w Polsce). Badanie pozwoliło zidentyfikować zagrożenie traktowania modelu wnioskowania w sposób formalistyczny – jako formalny wymóg poprawności logicznej uzasadnienia orzeczenia sądu, bez jednoczesnego przykładania uwagi do czytelności przeprowadzonego rozumowania. Autor zwraca uwagę na para- doks polegający na tym, że o ile teoretyczny model sylogizmu jest atrakcyjny z uwagi na swoją przejrzystość, o tyle w praktyce orzeczniczej traci on na czy- telności z uwagi na, z jednej strony, stopień skomplikowania spraw sądowych, a z drugiej na zbyt formalistyczną językową praktykę sądową. Celem rozdziału Nazwy chińskich instytucji administracji publicznej w prze- kładzie chińsko-polskim Marii Płaszczyńskiej jest omówienie problematyki tłumaczenia nazw chińskich organów administracyjnych na język polski. Autor- ka zauważa, że z uwagi na wielkość państw i różnice między ustrojami politycz- nymi ministerstwa i urzędy nie mają swoich całkowitych ekwiwalentów, istnieje zatem wiele możliwości ich tłumaczenia. Często jednak autor przekładu przy- kłada wagę do innych jego aspektów niż do nazwy instytucji, która pojawia się... mimochodem. Dobór ekwiwalentów utrudnić mogą również pozornie po- mocne anglojęzyczne wersje nazw instytucji. W rozdziale, po wstępie dotyczą- cym definicji i roli administracji publicznej oraz opisie możliwych strategii tłu- maczenia nazw, przedstawiono wyniki porównania tłumaczeń zaproponowanych przez polskich autorów publikacji na temat wybranych ministerstw Chińskiej Republiki Ludowej – między innymi Jakuba Jakóbowskiego i Michała Bogusza – a także artykułów na rządowych stronach internetowych oraz publikacji nauko- wych z chińskimi i angielskimi nazwami 13 ministerstw oraz nazwami analo- gicznych ministerstw polskich. Rozdział końcowy monografii: Koronawirus w Sejmie – jak posłowie mówili o pandemii? autorstwa Zuzanny Przybysz i Beaty Wójtowicz, analizuje języ- kową budowę komunikatów dotyczących pandemii COVID-19 przekazywanych przez polityków w polskim Sejmie, a także sposób, w jaki te komunikaty zmie- niały się na przestrzeni kilkunastu miesięcy w każdej z fal pandemii. Autorki koncentrują się na sposobach przekazywania informacji na temat rozprzestrze- niania się wirusa, jego charakterystyki, a także obostrzeń i wszelkich regulacji prawnych wprowadzanych przez rząd. Analizom poddano takie sformułowania jak „u naszych progów stoi koronawirus”, „dzisiaj nas zaatakował koronawirus” czy „dzisiaj koronawirus od nas wymaga decyzji tu i teraz”. Hipoteza Autorek zakłada, że w dyskursie politycznym dominują retoryka strachu i odwoływanie się do poczucia zagrożenia. Teksty do analizy zostały zaczerpnięte z Korpusu Dyskursu Parlamentarnego, który jest zbiorem anotowanych lingwistycznie tekstów z posiedzeń plenarnych Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, in- terpelacji i zapytań poselskich oraz posiedzeń komisji od 1919 do 2022 roku. Jako Redaktorki tomu mamy nadzieję, że opublikowane w nim rozdziały spotkają się z zainteresowaniem szerokiego kręgu nauczycieli, badaczy i tłuma- czy języków specjalistycznych. Wierzymy, że przybliżą Czytelnikowi tematykę badań nad językami specjalistycznymi, jak również będą stanowić cenne źródło pomysłów i inspiracji do wykorzystania w praktyce dydaktycznej.