Osmanlı Devleti’nin Batavya (Cakarta) Şehbenderlerinin Endonezya İzlenimleri

Abstract

Osmanlı Devleti’nin Endonezya ya da Osmanlı Türkçesi’ndeki eski ismiyle Cava Adaları ile 16. yüzyıla dayana ilişkileri vardır. 19. yüzyıl başlarından itibaren dünyanın farklı yerlerine şehbenderlik açmaya başlayan Osmanlı Devleti, Güneydoğu Asya’da Hollanda sömürgelerinin başkenti olan ve 1945 sonrasında bağımsızlığını kazanan Endonezya’ya 2022 yılına kadar başkentlik yapan Cakarta ya da eski ismiyle Batavya’da 1882 yılında bir şehbenderlik açmıştır. Bazı fasılalar hariç tutulursa bu şehbenderlik 1923 yılına kadar devam etmiş ve biri fahri diğerleri muvazzaf başşehbender olmak üzere toplam 11 Batavya şehbenderi görev yapmıştır. Bu makalede bu şehbenderin, bölgeye yerleşmiş Hadramut asıllı Arap Osmanlı tebaası ile Endonezya’nın yerel Müslüman halkı hakkındaki raporları odak noktası olacaktır. Ayrıca onların Endonezya hakkındaki coğrafi, idari, sosyal ve insani izlenimlerine de yer verilecektir. Şehbenderlerden sadece birkaçı Endonezya hakkında kapsamlı rapor hazırladığından bütün şehbenderlerin değerlendirmelerini bu makalede aktarmak mümkün olmamıştır. Ancak elde edebildiğimiz raporlar 19. yüzyılın son çeyreği ile 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Endonezya hakkında bize önemli bilgiler vermektedir. Raporlar şahsi kanaatleri yansıttığından sübjektiftir. Ancak farklı kişiler tarafından farklı zamanlarda hazırlanan raporların birbiriyle uyumlu olması verilen bilgileri doğrular niteliktedir. Hollanda’nın eline geçmesi istenmeyen bazı bilgilerin şifreli yazılmış, imha edilmiş veya şifahen aktarılmış olduğundan gizli kalmış olması da kuvvetle muhtemeldir. Ancak elde edebildiğimiz bilgi ve belgeler Endonezya coğrafyası hakkında yazılan tarihin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacak ve altı asırdan fazla yaşamış bir devletin son dönemine ışık tutacaktır.