Gazzali Descartes'ın Felsefesine Etki Etmiş Midir?

Abstract

İslam dünyasının yetiştirdiği ve “Hüccet’ül İslâm” (İslâm’ın Delili) olarak anılan kelâmcı, mutasavvıf ve filozof Gazzâlî (d. 450/1058, ö. 505/1111) kesin bilgiyi (yakîn) arayışında şüphe metodunu kullanarak büyük bir sorgulama içerisine girmiştir. Araştırmalarında akıl, nefs, ruh, sezgi, nedensellik gibi birçok filozofun da gündeminde olan meseleleri felsefi bir üslupla tartışan Gazzâlî, bu anlamda doğuda ve batıda birçok düşünürü etkilemiştir. Bu etkiler takip edildiğinde Gazzâlî’nin açıklamalarıyla diğer filozofların düşünceleri arasında benzerlik gözden kaçmamaktadır. Gazzâlî ile bazı benzerlikler taşıyan ve tartışma konusu olan bir düşünür de Fransız filozof René Descartes’dır (d. 1596, ö. 1650). Descartes’ın Yöntem Üzerine Konuşma, Meditasyonlar gibi eserlerine bakıldığında Gazzâlî’nin özellikle el-Munkız mine’d-dalâl, Kimyâ-i Sa‘âdet gibi eserlerinde yaptığı açıklamalarla benzerlik göstermektedir. Bu makalede, öncelikle İslam düşüncesinin Batıya etkisi bağlamında Gazzâlî’nin bilinirliği ortaya koyulmaya çalışıldıktan sonra, Gazzâlî’nin bahsi geçen eserlerindeki açıklamalarıyla Descartes’ın açıklamaları arasındaki benzerlik ve farklılıklar belirtilmeye çalışılacaktır. Son bölümdeyse Descartes’ın Gazzâlî’nin eserlerini bilip bilmediğine yönelik tartışmalara bir nebze olsun katkı sunulmaya gayret edilecektir.