Tıp Tarihi Yazımında Metodolojik Bir Sorun: Kaynaklardaki Bilginin Olduğundan Farklı Yorumlanması ve Aktarılması Üzerine Bir Araştırma

Abstract

Amaç: Prof. Dr. Ali Haydar Bayat’ın 2003 yılında yayınladığı Tıp Tarihi kitabındaki ilk bakışta tarihsel olarak bir “kuş gribi” salgınını düşündüren “Danişmendli hükümdarı Melik Muhammed’in [ö. 1143] Malatya’ya egemen olduğu dönemde önce kümes hayvanlarını sonra da başta küçük çocuklar olmak üzere birçok insanı öldüren bir salgın olmuştu” cümlesinin dayandığı kaynakların belirlenmesi ve ulaşılan bilgilerin sunularak tartışılması amaçlanmıştır. Yöntem: Araştırma Mart-Haziran 2022 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Bayat’ın cümlesine kaynak olabilecek literatür taranmış, Feda Şamil Arık’ın “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları” başlıklı makalesi ile Süryani Ortodoks Kilisesi Patriği Mihail’in Vakainamesi’nin Türkçe, Fransızca, Arapça ve İngilizce çevirileri incelenmiş ve ortaya konan bulgular tartışılmıştır. Bulgular: Bizi araştırmaya sevk eden cümlenin kaynağının büyük olasılıkla Arık’ın makalesi olduğu değerlendirilmiştir: “Süryani Mihael’in bu hususta verdiği bilgiye göre, Yunanlılar’ın 1452’(1141)ci yılında söz konusu şehirde [Malatya (Mélitene)] önce tavuklar vb. gibi kümes hayvanlarında baş gösteren ve bunları kırıp geçiren veba salgını, daha sonra başka [başta] küçük yaştaki çocuklar olmak üzere, bir çok kimsenin de ölmesine sebep olmuştu.” Arık verdiği bu bilginin kaynağı olarak Süryani Mihail’in Vakainamesi’nin Fransızca çevirisini göstermiştir. Bu eserin Fransızca, Arapça ve İngilizce çevirilerinin yanı sıra Türkçe çevrileri incelendiğinde tavuklar ve insanlarda ortaya çıkan hastalıkların farklı hastalıklara işaret edecek biçimde yer aldığı görülmüştür. Sonuç: Hem Bayat’ın eserinde hem de Bayat’a kaynaklık etmiş olduğu düşünülen Arık’ın eserinde Malatya’da 1141 yılında çıkan veba salgının önce kümes hayvanlarını, sonra da başta çocuklar olmak üzere birçok kimseyi etkilediği belirtilmekle birlikte, Süryani Mihail’in verdiği bilgilere göre, aslında iki farklı salgının çıkmış olduğu, ilk salgının tavukları etkileyen bir veba olarak nitelendiği, ikinci salgının ise küçük çocukları etkileyen bir çiçek salgını olduğu anlaşılmaktadır.