The Character of Revelation and the Content of the Aḥruf al-sabʻah According to Aṣḥāb al-ḥadīth and Its Followers

Abstract

Bu çalışmada Ashabü’l-hadîs, Hanbelîler ve Selefîlerin vahyin keyfiyeti ve yedi harf hakkındaki düşünceleri ele alınmış ve yedi harf tanımlarıyla vahyin keyfiyeti hakkındaki inançlarının ne ölçüde tutarlı olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. İslam düşüncesini derinden etkileyen ekollerden biri Ashâbü’l-hadîsdir. Ashâbü’l-hadîs zihniyeti son yüzyılda Selefîlik adı altında tezahür etmiş ve farklı coğrafyalarda yaşayan bireyler üzerinde oldukça etkili olmuştur. Ashâbü’l-hadîs ve tâbilerinin temel prensiplerinden biri Kur’ân’ın yaratılmadığı düşüncesidir. Onlar vahyin keyfiyetini de bu düşünceye uygun olarak tasvir etmişlerdir. Vahyin keyfiyetiyle ilişkilendirilebilecek hususlardan biri de yedi harf meselesidir. Bununla birlikte yedi harfin mahiyetini belirleyen bir nas yoktur. Bu bakımdan yedi harfin mahiyetine ilişkin tanımlar, Kur’ân ve vahiy tasavvuru hakkında önemli ipuçları içermektedir. Dolayısıyla vahyin keyfiyetine ilişkin tasvirlerle yedi harf tanımlarının tutarlı olması beklenir. Kur’an tasavvurunun, yorum faaliyetlerinin yönünü ve sınırlarını büyük ölçüde belirlediği söylenebilir. Yorum faaliyetlerinin sağlam bir zemine oturtulması ve sınırlarının doğru bir şekilde tespit edilebilmesi için Kur’ân tasavvurunun tutarlı bir bütün oluşturması gerekir. Bu nedenle Ashâbü’l-hadîs ve tâbilerinin Kur’ân tasavvurunu farklı yönlerden ele alıp incelemek elzemdir. Çalışmada tasvir yöntemi benimsenmiştir. Mihne döneminin öne çıkan şahsiyeti Ahmed b. Hanbel’den günümüze, farklı devirlerde Ashâbü’l-hadîs zihniyetini temsil ettiğini düşündüğümüz müelliflerin eserleri taranmış, konuyla ilgili görüşler analiz edilerek ve iç tutarlılıkları gözetilerek araştırmaya alınmıştır. Görüşlerin naklinde kronolojiye riayet edilmiştir. Ashâbü’l-hadîs ve tâbileri lafız ve manasıyla Kur’ân’ın yaratılmadığını; vahyin harf, kelime ve seslerden müteşekkil bir şekilde Allah’tan çıktığını ileri sürmektedir. Onlara göre Cebrâil Kur’ân’ı semâ yoluyla Allah’tan almış ve yine aynı yöntemle Hz. Peygambere aktarmıştır. Diğer yandan Ashâbü’l-hadîs ve Selefîler yedi harf rivayetlerini, aynı manayı ifade eden farklı lafızlarla Kur’ân’ın okunması şeklinde yorumlamışlardır. Yedi harfe ilişkin bu yorumun, vahyin keyfiyetine ilişkin düşünceleriyle uzlaştırılması mümkün görünmemektedir. Günümüz tefsir faaliyetlerini büyük ölçüde etkisi altına aldığını düşündüğümüz Selefî tefsir anlayışının diğer Kur’ân ilimleriyle ne ölçüde tutarlı olduğunu incelemek, tefsir faaliyetlerinin doğru bir mecrada yürümesine katkıda sağlayacaktır.