Acara‘da İslamlaşma: Vakıflar Üzerine Toplumsal Bir Okuma Denemesi

Abstract

Gürcülerin İslam’la tanışmaları ilk Arap akınları ile olmuştur. Daha ilk Müslüman Arap hâkimiyetinden itibaren kültürel etkileşim ile Gürcüler Müslüman olmaya başlamışlardır. Müslüman Araplar, Selçuklular, Moğollar zamanında özellikle Doğu Gürcistan’da İslamiyet yayılmıştır. Batı Gürcistan’da İslam’ın yayılışı Osmanlılar ile başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin Gürcistan ile irtibat kurması ise Fatih Sultan Mehmed’in Trabzon’u fethi ile başlar. Osmanlılar bölge ile irtibat kurduğu sırada Gürcistan coğrafyası küçük krallıklara bölünmüş haldeydi. Trabzon’un fethi ile Gürcistan sınırına ulaşılmış ve 1479’da Acaristan, Borçka ve Maçahel çevresi Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bir yandan kuzeyden Sohum ele geçirilmişti. Ardından bölgede ilerlemeye devam eden Yavuz Sultan Selim, Trabzon valiliği sırasında 1508’de Güryel ve İmeret (Açıkbaş) Krallığı’nı haraca bağladı. Böylece Osmanlı sınırları, Karadeniz kıyılarının ötesine Batı Gürcistan içlerine kadar ulaşmıştı. Osmanlı egemenliğine giren Acara çevresinde artan ilişkiler sonucunda İslamlaşma halk arasında hızla yayılmaya başlamıştır. Bölgede İslam’ın yayılması iddia edilenin aksine yönetici tabakadan alta doğru değil halk tabakasından yönetici tabakaya doğru yayılmıştır. Bu süreç ilginç şekilde hızlı bir şekilde gerçekleşmiştir. İslamlaşma sürecinde Acara’da özellikle halkın yardımıyla çok sayıda cami, mescit ve mektep inşa edilmiştir. Bölgede faaliyette bulunan vakıflar ve bunlara bağlı hizmet veren camiler ve mescitler, Rus ve Gürcü tarihçilerin iddialarının aksine Acara’da İslamlaşmanın 17. yüzyılın başında hızlı bir şekilde gerçekleştiğini göstermektedir. Bu hızlı yayılma sonucu Çürüksu’nun kuzeyine kadarki bölge Müslüman kimliğine bürünmüştür. Bu süreçte bölgede birçok cami, mescit ve mektep inşa edilmiştir. Bu araştırmada Acara, Batum, Gönye, Çürüksu ve Maçahel’e ait çok sayıda Hurufat kayıtlarından hareketle Acara coğrafyasının kırsal yerleşim yerlerinde kurulmuş dinî yapılar ve görevlileri üzerinden elde edilen verilerle toplumsal bir okuma yapılarak İslamlaşma süreci değerlendirilecektir. Toplumsal bir okuma yapılarak Acara’da İslamlaşma süreci üzerine değerlendirmelerde bulunulmuştur.