Van Ağzı Deyimleri

Abstract

Deyim; genellikle en az iki kelimeden oluşan, gerçek anlamından az ya da çok uzaklaşıp mecaz bir anlam kazanmış, anlatıma canlılık, renk ve heyecan katan kalıplaşmış söz dizileri olarak tanımlanabilir. Deyimin kalıplaşma özelliği, onun uzun süre değişmeden günümüze kadar ulaşmasını da beraberinde getirmiştir. Bu özelliği deyimi, dil açısından ele alınıp incelenmesi noktasında çekici bir hâle getirmiştir. Türkçe ilk kullanıldığı dönemlerden itibaren zengin bir deyim varlığına sahip olmuştur. Bu zenginlik, Türkçenin sadece yazı dillerinde değil; aynı zamanda bu yazı dillerine mensup olan ağızlarında da kendisini göstermiştir. Ağızlarda kullanılan deyimler üzerine yapılan çalışmaların sayısı son zamanlarda artmıştır. Bu çalışmada da Van ağzındaki deyimler ele alınmıştır. Van ağzı Türkiye’deki ağız sınıflandırmalarında Doğu Grubu Ağızları arasında ele alınmaktadır. Söz konusu ağız özellikle deyim varlığındaki zenginliğiyle dikkat çekicidir. Bu deyimler, birçok kavramın ifadesinde rol oynamaktadır. Bu kavramlardan bazıları; fiziki özellikler, öfke, sinir, evlilik, yeme içme, yalan, iftira, nazlanma, hoşnutsuzluk, kaybetme, defolma, küfür, hakaret etme, özür ve af dileme, dile düşme, maruz kalma, tecrübe-tecrübesizlik, deneyim-deneyimsizlik, acelecilik, merak etme, oyun, zulüm, eziyet, kurtarma, kurtulma, kurtarılma, emek, çaba, zorluk ya da mesele çıkarma, cesaret, ileri gitme, ısrar, inat, yarar, fayda, yemin, hayal/tasavvur etme, kötü bakış, rahatsızlık, hâkim olma, hava durumu, hak, Kur’an, yorgunluk, bitkinlik, çiş, işeme, ölüm, katletme, iyilik, komşuluk, cehalet, namaz, nazar, sınır, karşılık, mukabeledir. Bu makale bir ağız, dolayısıyla derleme çalışmasıdır. Derlemede görüşülen ve veriler toplanan kaynak kişilerin bilgileri çalışmanın sonunda listelenmiştir. Çalışmanın, ağızlar özelinde Türk diline katkı sağlaması umulmaktadır.