Şangay İşbirliği Örgütü ve Orta Asya’da Bölgesel Güvenlik

Abstract

Şangay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), gevşek örgütlenmiş, çok amaçlı bir uluslararası kurumdur. Entegrasyon düzeyi yüksek güvenlik kurumlarından farklı olarak ortak askerî yapı, hızlı müdahale gücü ve anlaşmazlıkları çözüm mekanizmasına sahip değildir. Bu durum, ŞİÖ’nün güvenlik alnındaki rolü ile ilgili olarak; örgüt, üyelerin, maruz kaldıkları güvenlik tehditlerinin üstesinden gelme ve bir bölgesel düzen kurma kabiliyetine anlamlı bir katkıda bulunma kapasitesine sahip midir sorusunu gündeme getirmektedir. Bu makalede, üye devletlerin örgütten yerine getirmesini bekledikleri işlevlere bakılarak bu soruya cevap verilebileceği önerilmektedir. Dolayısıyla bu makalede önce üye devletlerin ŞİÖ’den güvenlik alanında ifa etmesini beklediği işlevler tespit edilmeye çalışılmakta, daha sonra örgütün değişen küresel ve bölgesel şartlar altında bu işlevleri nasıl ve ne ölçüde yerine getirdiği tartışılmaktadır. Söz konusu güvenlik işlevleri sırasıyla şunlardır: Çin ve Rusya’nın izlediği Orta Asya siyasetleri arasında uyum sağlanması ve uyuma Orta Asyalı üyelerin dâhil olması işlevi, ulusötesi tehditlerle ortaklaşa mücadele işlevi ve Orta Asya’da Batı etkisini sınırlama işlevi. Bunlar arasında birinci işlevin; Çin ve Rusya’nın Orta Asya’ya yönelik olarak zıt siyasetler izlemeleri ve aralarındaki ikili ilişkilerde de Çin lehine asimetri ortaya çıkması durumu nedenleriyle, zamanla ŞİÖ’nün bölge güvenliğine yaptığı en önemli katkı hâline geldiği gözlemlenebilir. İşlevlerin birbiri ile bağlantılı olduğu ve birbirini etkilediği de bu çalışmada belirtilmiştir. Bu çalışmanın bulguları, bir güvenlik kurumunun bölgesel güvenliğe katkısı değerlendirilirken, entegrasyon düzeyine ilaveten bölgenin sahip olduğu kendine özgü şartların da hesaba katılması gerektiği kanaatini desteklemektedir.