Usage of Rug in the Context of Ekphrasis and Intersemiotics: Ayla Çinaroğlu's Sihirli Kilim

Abstract

Estetik kuramcılarınca sanatlar, sözsel olan ve sözsel olmayan şeklinde iki ana grup olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sanat dallarının kendi aralarında ve birbirleri arasında çeşitli alışverişler gerçekleşebilmektedir. Sözsel sanatların birbirleri arasındaki alışverişler metinlerarası ilişkiler olarak tanımlanırken, sözsel olmayan sanatların kendi aralarında ve sözsel sanatlarla olan alışverişler ise göstergelerarası ilişkiler olarak nitelenmektedir. Göstergelerarası ilişkilerden biri olan ekfrasis ise sözsel olmayan bir sanatın sözsel sanatta yer alması veya sözsel olmayan sanatların sözsel sanatlardaki temsili olarak tanımlanmaktadır. Ayla Çınaroğlu’nun Sihirli Kilim adlı masal kitabında, geleneksel dokuma çeşitlerinden biri olan kilim, kurgunun temel unsuru olarak kullanılmaktadır. Kilim ve motiflerinin hangi dönüşümlere uğrayarak, bir masal metninde yer aldığının tespitinin amaçlandığı bu çalışmada göstergelerarası çözümleme yönteminden yararlanılmıştır. Adı geçen kitap ile sınırlı bu çalışmada, dilsel ve görsel olarak kilim ve motiflerinin geçirdiği dönüşümler, göstergelerarası ilişkiler ve ekfrasis bağlamında çözümlenmiştir. Masal metninde, sözsel olmayan sanat olarak değerlendirilebilecek, kilim ve motifleri, sözsel olan sanatta yer almaktadır ki bu noktada ekfrasis karşımıza çıkmaktadır. Dilsel bağlamda kilimdeki koçboynuzu motifi koça, kurt izi motifi kurda, suyolu motifi bir akarsuya dönüşmektedir. Bu durum, kilim motifinin, dilsel alanda yeniden üretilmesi olarak değerlendirilebilir. Kilim ve motifleri İllüstrasyon olarak kitap bağlamına aktarılırken, dokuma ve motiflerin malzeme, konum ve şekil gibi nitelikleri dönüşüme uğramaktadır. Kitaptaki motiflerin görselleri alımlayıcıya, metindeki motiflere atıfla oluşturulan dilsel göstergelerin kilim motiflerinden türediğini ayrıca anlatının kilim yüzeyinde kurgulandığını hatırlatmaktadır. Sonuç olarak kilim ve motifleri hem anlamsal hem de şekilsel olarak dönüşüme uğrayarak metinde yer almıştır. Kilim ve motiflerinin, dilsel ve görsel olarak kitapta yer alması geleneksel bir dokumanın başka bağlamlarda dolaşımını, tanınırlığını ve devingenliğini sağlamaktadır. Ayrıca kitap çocukların, maddi kültür unsuru olan kilim ve motifleri hakkında görsel ve dilsel bilgiler edinmesini sağlamaktadır.