Türk atasözleri ve deyimlerinde iş kavramı

Abstract

Bir dilin söz varlığını, sözcükler, deyimler, atasözleri, kalıplaşmaya uğramış sözler ve terimler oluşturmaktadır. Söz varlığı yalnızca seslerden oluşan kavramlar değil, aynı zamanda toplumun kültürel belleği için güçlü taşıyıcıları içinde barındıran; inançları, değerleri, sosyal ve felsefi temelleri yansıtan önemli unsurlardır. Türk dilinin söz varlığı içinde yer alan deyimler ve atasözleri; dili zenginleştiren, güçlü kılan, toplumun kültürünü, inançlarını, dünya görüşünü yansıtan en önemli yapılardır. Bu yapılar Orhun Yazıtlarından itibaren söz varlığında bulunan özlü sözlerdir. Deyimler ve atasözleri, yan yana gelen kelimelerin gerçek anlamı dışına çıkarak farklı bir anlamın ortaya çıkması sonucu kalıplaşmaya uğrayan sözlerdir. Konuşma ve yazı dilinde oldukça sık kullanılan bu kalıp sözler, belli durumlar karşısında söylenmek isteneni, karşı tarafa en az çaba ile anlatmayı sağlamaktadır. Çalışmanın konusunu “iş” kavramını içeren deyim ve atasözleri oluşturmaktadır. İş kavramının sözlük anlamı “çalışmak, güç harcayarak yapılan etkinlik, bir sonuç elde etmek, günlük yaşayışı sağlayıcı her türlü çalışma” olarak geçmektedir. Ancak yapılan araştırma sonucunda ortaya çıkan deyimler ve atasözlerinde kelimenin ilk anlamı dışında, başka birçok anlamda da kullanıldığı görülmüştür. Tarama çalışmasında kaynak olarak Türkçe Sözlük (TDK) ile Ömer Asım Aksoy’un Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü kullanılmıştır. Sözlüklerde iş kavramı ile ilgili 107 deyim ve 35 atasözü tespit edilmiştir. Tespit edilen bu sözler anlamları ile birlikte ele alınmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda deyim ve atasözü çalışmalarında iş kavramı üzerine bir çalışma olmadığı görülmüştür. Bu çalışma ile alandaki boşluk giderilmeye çalışılıp alana katkı sağlamak amaçlanmıştır.