Muhâkemetü’l-Lugateyn’de Yer Alan Duygu Fiillerinin Çağdaş Türk Lehçelerindeki Görünümü

Abstract

Alî Şîr Nevâyî’nin kaleme almış olduğu Muhâkemetü’l-Lugateyn, Türkçenin Farsça kadar güçlü bir dil olduğunu kanıtlarıyla ortaya koyan bir eserdir. Eserde, birçok yönden Türkçe ile Farsçayı karşılaştıran Nevâyî, özellikle söz varlığı açısından Türkçenin zenginliğini ortaya koymuştur. Nevâyî, eserinde yüz fiil sıralamış, bu fiillerin her birine karşılık verebilmek için Farsçada birden çok sözcüğün bir araya getirilmesi hatta Arapçadan da yardım alınması gerektiğinden bahsetmiştir. Örnek olarak verilen bu yüz fiilin kırk beşi, “mental fiiller” başlığı içerisinde değerlendirilen “duygu fiilleri”nden oluşmaktadır. Muhakemetü’l–Lugateyn’de yer alan duygu fiillerinin önemli bir kısmı bazı ses değişiklikleri ile hâlâ çağdaş Türk lehçelerinde varlığını sürdürmektedir. Bu makalede Muhâkemetü’l-Lugateyn’de yer alan duygu fiillerinin çağdaş Türk lehçelerindeki görünümü tespit edilmiştir. Çalışmanın konusunu oluşturan duygu fiilleri, kişinin belirli bir durum karşısında iç dünyasında harekete geçen kişisel düşüncelerinin yarattığı izlenim olarak tanımlanabilir. Çalışmada yer alan kırk beş fiil on dört grupta toplanmıştır. Eserde yer alan her bir fiil, Güneybatı (Oğuz) grubu Türk lehçeleri, Güneydoğu (Karluk) grubu Türk lehçeleri, Kuzeybatı (Kıpçak) grubu Türk lehçeleri ve Kuzeydoğu (Altay) grubu Türk lehçelerine ait sözlüklere başvurularak değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonuç bölümünde ise Muhâkemetü’l-Lugateyn’de tespit edilen duygu fiillerinin çağdaş Türk lehçelerinde gösterdiği bazı ses ve anlam özelliklerine dair bir değerlendirme yapılmıştır.