XVI. Watermills in Tosya City and Countryside from the Century to the Present: Identification, Process and Change

Abstract

Sanayi Devrimi öncesi geleneksel tarım toplumları için hayati öneme sahip su değirmenleri bugün Anadolu’nun çoğu yerinde beşeri faktörler ve doğal süreçlerin etkisiyle işlevini yitirmiş ve harap olmuş birer kültürel miras unsurudur. Ancak su değirmenleri mimari yapısı, teknolojisi ve sosyo-ekonomik hayata etkisi itibariyle tarihin derinliklerine uzanan kadim bir geleneğin ürünüdür. Dolayısıyla su değirmenleri sahip olduğu mimari, teknolojik, mühendislik, coğrafi, kültürel vb. değerleri göz önüne alındığında farklı disiplinlerce çeşitli yönleriyle incelenmesi gerekir. Bu noktadan hareketle eldeki çalışmada Tosya’da bulunan su değirmenlerinin XVI. yüzyıldan günümüze kullanım şekilleri, mekânsal örüntüleri, zaman içerisinde yaşadığı değişim ve dönüşümün ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışma için gerekli veri setleri Tahrir (1579) ve Temettuat (1845) defterlerinden temin edilmiştir. Yapılan araştırmalar neticesinde Tosya’da XVI. yüzyıl içerisinde 49, XIX. yüzyıla gelindiğinde 36 değirmenin mevcut olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Günümüzde Tosya şehri ve kırsalında yapısal ve biçimsel özelliklerini koruyan fakat aktif olarak kullanılmayan toplamda üç su değirmeni bulunmaktadır. Tosya şehri ve çevresinde, teknolojik gelişmeler, kırsal nüfusun azalışı, ulaşım şartlarının iyileşmesi ve değişen iklim koşullarına bağlı olarak su değirmenlerinin işlevini yitirdiği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda araştırma sahasında bulunan su değirmenlerinin kültürel miras kapsamında değerlendirilip gerekli yapısal tadilat/tamiratın yapılması ve yeni bir işlev tanımlanması önem arz etmektedir. Ayrıca söz konusu unsurların gelecek nesillere aktarılabilmesi için sürdürülebilir ve bütüncül bir koruma stratejisi ile hareket edilmesinin bir zorunluluk olduğu değerlendirilmektedir.