Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Koruma Sisteminde Tehlikeli Faaliyetler ve Doğal Afetler Karşısında Devletin Yaşam Hakkı Bağlamında Pozitif Yükümlülükleri

Abstract

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Taraf Devletler, pozitif yükümlülükleri kapsamında kendi yetki alanındaki bireylerin yaşamlarını tehlikeli faaliyetler ve doğal afetler karşısında korumakla yükümlüdür. Çalışmada, Taraf Devletlerin anılan tehlike kaynakları söz konusu olduğunda ortaya çıkan pozitif yükümlülükleri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yaşam hakkı bağlamında geliştirdiği ilkeler ve unsurlar eşliğinde incelenmektedir. Buradaki ilk ayrım, Mahkeme’nin devletlerin yaşam hakkına yönelik pozitif yükümlülüklerini maddi ve usuli boyutlarıyla değerlendirmeye tabi tutmasıdır. Pozitif yükümlülüğün maddi boyutu öncelikle yaşam hakkının güvence altına alınması için yeterli ve etkili bir yasal çerçeve sağlamayı gerektirmektedir. Ancak bu tek başına yeterli olmamakta, yükümlülüğün usuli boyutunca yaşam hakkını koruyan yasal çerçevenin etkili bir biçimde uygulanmasını sağlamak ve sorumluların belirlenmesi ve gerektiği halde cezalandırılmalarını sağlayacak etkili soruşturmanın yürütülmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra, AİHS korumasının devlet eylemlerinin ötesine geçerek güvence altına alınan hakların özel kişiler arasındaki ilişkilere de uygulanmasını ifade eden yatay etki kavramı ortaya çıkmaktadır. Yatay etki kavramının yaşam hakkı bağlamında tanınmış olduğu ve devletin yaşamın üçüncü kişilere karşı korunmasına yönelik pozitif yükümlülüklerinin incelemesini yaptığı Osman testi tehlikeli faaliyetler ve doğal afetlere ilişkin içtihadında da takip edilmiştir. Çalışmada, devletin pozitif yükümlülüklerinin yaşamın tehlikeli faaliyetler ile doğal afetler nedeniyle sona erdiği veya yaşama yönelik tehlikenin söz konusu olduğu haller bağlamında incelendiği AİHM içtihadına odaklanılmaktadır. Mahkeme içtihadında çoğunlukla aynı unsurlar üzerinden değerlendirilen bu iki tehlike kaynağı aynı zamanda birtakım ince ayrımlara yol açmıştır. Birbirine benzer yükümlülükler ve ilkeler saptanan her iki kaynağa ilişkin Mahkeme içtihadında, Osman testinden itibaren atıfta bulunduğu bilgi, makullük, risk değerlendirilmesi, öngörülebilirlik, takdir marjı gibi çeşitli hususlar iç içe geçmiştir. Tehlikeli faaliyetler ve doğal afetler karşısında bireyin yaşamının korunmasına yönelik devletlere atfedilen pozitif yükümlülük bağlamında, Mahkeme’nin konuya ilişkin incelemesi ve incelemesindeki öne çıkan unsurlar araştırılmaktadır.