Türkçede Büyütme Kategorisi

Abstract

Dilin anlama yönelik işlevini yerine getiren dizgesel sistemdeki tüm üyeler çeşitli birleşimlerle kullanılabilmektedir. Bu üyeler çeşitli birleşimlerle karmaşık örüntüler oluşturabilmektedir. İşlevlerinden biri de somut ve soyutu tasvir etmek olan dil, bu kavramların niteliklerini de anlaşılır hâle getirmeye çalışır. Somut kavramlar renk, boyut, sıcaklık, ağırlık vb. birçok özelliği bakımından yüzey yapıda ifade edilir. Benzer şekilde soyut kavramlar da konuşurun duygu ya da düşünce dünyasında bıraktığı izlenim, his ve duygular gibi niteliksel hususlar da yine dilin ögeleri ile ifade edilir. Dilin farklı dilbilgisel sınıfları gerek somut gerek soyut nesnel ve öznel her türlü nitelemeyi yapmak işlevini üstlenmektedir. Nitelemenin yapıldığı anlamsal sınıflardan biri de büyütmedir. Büyütme dünya dillerinde bir kategori olarak ele alınmıştır. Diller farklı mekanizmalar ile bu anlamsal alanı içerisinde barındırmaktadır. Bazı diller büyütmeye has işaretleyicilere sahipken bazı diller ise mevcut işaretleyicilerini bu bağlamda çok işlevli hâle getirmektedir. Türkçe de kendi dilbilgisel sınıflarını çok işlevlilik vasıtasıyla büyütme ifade etmek için kullanmaktadır. Niteliksel ya da niceliksel artış ifade eden her türlü yapı dil bağlamında büyütmenin göstereni olarak ele alınabilir. Fonetik, morfolojik, leksik, morfo-leksik, morfo-semantik ya da sentaktik yapılar büyütme kategorisinin karmaşık örüntüsünün yapısal sınırlarını oluşturmaktadır. Bu çalışmada Türkçede büyütme kavramının dil boyutunda ortaya çıkışının nasıl olduğu, hangi dilsel enstrümanlarla işaretlendiği, büyütmenin kategorik olarak nasıl değerlendirilmesi gerektiği ve alt sınıfları ele alınmıştır.