Descartes’ın Birinci Meditasyon’unda Yöntem, Şüphesiz Bilgi Arayışı ve Şüpheciliğinin Anlamı Üzerine

Abstract

René Descartes’ın etkili ve ilham verici eserlerinden biri olan Meditasyonlar’ın bölümlerinden ilki özellikle Descartes’ın önceden edindiği birçok düşünce ve inançlarına şüpheyle baktığı hatta yanlış sayıp kesin ve şüphesiz bilgiyi aramayı amaç edindiği kısımdır. Bu anlamda daha ilk satırlardan itibaren etkileyici üslubuyla okuyucuyu kendisine çeken Descartes, farklı argümanlarla şüpheciliğinin nedenlerini, izleyeceği yöntemi anlatır ve buradan hareketle bilimlere sağlam temel oluşturabilecek dayanakları araştıracağını söyler ve duyulardan bağımsız bir metafizik inşa etmeye kalkışır. Bilgi edinmede ilk yolunun duyular olduğunu belirten Descartes, onların da kendisini zaman zaman aldatmasından ötürü kuşku içerdiklerini söyler ancak görünüşte duyuları reddedemeyeceği durumlar da olduğunu hatta reddetmesinin delilik olacağını belirterek deliliğin doğru bir değerlendirme yapmada yeterli bir durum olmadığını da ekler. Daha sonra duyular hakkında kuşkularını rüya argümanıyla dile getirir. Rüya argümanının hemen sonrasında ressam analojisini de ifade eden Descartes, rüyalarda bile mevcut olan ve şüpheye mahal bırakmayan basit ve genel şeylerin olduğu vurgusunu yaparak bilimler sınıflaması yapmaktadır. Bundan sonra hata yapmasının nedenlerini aramaya girişen Descartes’ın aldatıcı Tanrı hipotezi ve kötü niyetli cin argümanını gündeme getirdiği görülmektedir. Dolayısıyla bu yazıda öncelikle Descartes’ın Birinci Meditasyon’da ortaya koyduğu önemli hususları belirtmeye çalışarak başlayacağız. Daha sonra ise Descartes’ın söz konusu meditasyonuna yönelik olarak ortaya konan yorumlar ışığında Descartes’ın şüpheciliğinin anlamını ortaya koymaya çalışacağız. Bu konudaki literatür oldukça geniş olduğundan, yorumculardan Descartes’ın kendi döneminden sadece Gassendi’nin yorumlarına yer verip daha sonra bu konudaki önemli gördüğümüz çağdaş düşünürlerin yorumlarının öne çıkan bazılarına yer vermeye gayret edeceğiz. Her ne kadar Descartes’ın yönteminin bazı zayıflıklarına değinecek olsak da bu yazının odak noktası onun şüpheciliğinin anlamını ortaya koymak olacaktır. Nihayetinde şunu göstermeye çalışacağız ki Descartes, her ne kadar farklı şüpheci argümanlar ortaya koyup hiçbir şeyi doğru ya da yanlış varsaymayacağını iddia etse de daha Birinci Meditasyon’da kabul ettiği bazı incelenmemiş varsayımları olduğunu ve şüpheciliği kısa bir süre için ve araç olarak dikkate aldığını aslında ondan kurtularak kendi kabul ettiği şüphesiz hakikatleri ortaya koymaya çalışmaktadır.